DILI:Diretór ezekutivu Asia Justice and Rights (AJAR) José Luis Oliveira konsidera, laiha nesesidade atu hamosu tan estadu emerjensia, tanba laiha baze legal.

DILI: Governu Timor-Leste liu husi reuniaun Konsellu Ministru estraordinaria deside hodi propoin tan ba Prezidente Repúblika Francisco Guterres Lu Olo atu dekreta Estadu Emerjensia (EE) ba dala haat. Governu foti desizaun ne’e relasiona ho ameasa Covid-19 ne’ebé kontinua sa’e iha nivel rejional no mundial.

DILI: Manifestasaun kontra esbosu alterasaun kriminaliza difamasaun husi kodigu sivil ba kodigu penal ba loron dahuluk remata ona. Tersa ohin manifestasaun ne’e sei kontinua to’o Ministru Justisa Manuel Carceres retira esbosu lei refere.

DILI: Programa governu konstitusional haat nian hodi sosa produtu lokal ne’ebé hanaran “Povu Kuda, Governu Sosa” sai nu’udar programa di’ak ne’ebé presiza atu reativa fila fali.

Prezidente Partidu Demokratiku, Mariano Assanami Sabino, ne’ebé hola parte mós iha governu konstitusional dahaat, hatete, programa Povu Kuda, Governu Sosa nu’udar programa di’ak ne’ebé presiza atu kontinua.

Tuir nia, liu husi programa ida ne’e, povu, liu-liu agrikultór sira bele hetan netik lukru.

“Sira kuda, iha produsaun, mais ema la sosa, tanba ne’e uluk governu tau dehan ‘Povu Kuda, Governu Sosa’ ne’e politika ida ne’ebé mak tenke implementa ho loloos, katak povu nia funsaun ne’e kuda, kuda ona tenke sosa,” dehan Assanami iha Parlamentu Nasionál, Kinta (29/07).

Nia dehan, bainhira povu kuda ona, la’os governu mak sosa bebeik, maibé governu bele apoia setór kooperativa ka setór privadu sira hodi bele sosa.

“Ita tenke haree katak povu ne’e nia serbisu la’os atu haan de’it, maibé nia serbisu ne’e atu liberta kiak, entaun produsaun kuandu sa’e, osan tenke tama uma laran par liberta an husi kiak.”

Assanami dehan, governu mós presiza fó subsidiu ba agrikultór sira hodi halo produsaun ba batar no hare, atu nune’e sira bele hasa’e produsaun no iha tempu hanesan labele lakon barak mós.

“Uluk iha ha’u-nia tempu iha ona planu estratejiku dezenvolvimentu agrikula, planu médiu prazu dezenvolve agrikula, planu investimentu ne’e iha hotu ona, falta ka’er metin hodi implementa didi’ak,” nia informa.

Tan ne’e, tuir nia, daudauk ne’e presiza mak seriedade atu implementa no labele partidariza ministeriu sira ne’e, katak maske iha ema husi partidu oioin iha laran, maibé tenke hakuak ema hotu-hotu sai forsa ida de’it hodi asegura ai-han.

“Labele diskrimina fali hakarak ida ne’e, hakarak ida ne’ebá, la’e ita fahe podér ba malu de’it, nasaun sei fraku, tanba ema selok malu lapara, ne’e problema boot.”

Assanami dehan tan, importante mós atu apoia agrikultór sira hodi dada mós joven sira tama, maibé tenke iha serteza katak bainhira nia halo produsaun ne’e iha osan.

Hapara Dependensia Foos Rai Li’ur

Aleinde ne’e, Assanami husu ba governu atu diversika ai-han lokál atu nune’e Timor-Leste labele dependensia de’it ba foos husi rai li’ur.

“Ita tenke diversfika aihan lokál nian ne’e, labele depende foos, batar de’it, maibé troka mós aihan seluk hanesan aifarina, fehuk, talas, lakeru, ne’e tenke promove ida ne’e,” dehan Assanami.

“Iha mementu iha ha’u-nia tempu iha ne’ebá (Ministru Agrikultura no Peskas) ami konsege hasa’e produsaun haré 120 toneladas masimu, batar konsege 140 mill toneladas,” dehan nia.

Maibé bainhira kaundu udan la mai, nia hatutan, iha parte Zumalai-Kovalima no Lautem kuantidade batar tuun ba tonelada rihun 40.

Maibé, agora, nia dehan, kuaze metade de’it no dala-ruma menús husi metade ne’e, katak kiik liu ona.

Ho produsaun kiik hanesan ne’e, Assanami dehan, susar atu garantia ba sustentabilidade.

“Dezde inisiu kedas ha’u Ministru Agrikultua no Peskas, planu ida ne’ebé mak importante tebes mak barazen bee, tanba bee kuandu iha ita hakiak buat hotu, balada no bele kuda modo oioin,” dehan nia.