Iha Segunda (08/05), Bankada Parlamentar CNRT ne’ebé hetan apoiu husi Bankada FRETILIN aprezenta prozetu rezolusaun númeru 33/III (5) hodi rekuza ratifikasaun ba nomeiasaun ba Deolindo dos Santos ba kargu Prezidente Tribunal Rekursu no númeru 34/III (5) pedidu ba ezonerasaun imediata ba Prokuradór Jeral Republiuka José da Costa Ximenes, no iha Tersa (09/05), PN halo aprovasaun liu husi votasaun final global ho votus a favor 46, kontra 6 no abstensaun 0.

Deputadu proponente husi Bankada CNRT, Arão Noe hatete, liu husi fiskalizasaun judisial ba prosesu nomeasaun PTR nota katak prosesu ne’e la tuir konstituisaun haruka.

Tuir nia, prosesu nomeiasaun ba PTR tenke iha envolvimentu husi orgaun soberania haat (4) ne’ebé eziste maibé realidade Prezidente Repúblika mak uza nia kompetensia konstitusional hodi halo desizaun mesak no la konsidera orgaun soberania seluk.

Arão dehan, iha Konstituisaun RDTL artigu 86 fó poder ba Prezidente Repúblika atu halo nomeiasaun ba Prezidente Tribunal Supremu la’os ba PTR.

Molok ne’e, iha Sesta (28/04), Prezidente Repúblika Taur Matan Ruak fó ona posse ba Prezidente Tribunal Rekursu foun, Deolindo da Silva, no Prokuradór Jeral Repúblika, José da Costa ne’ebé hetan prolongasaun ba ninia mandatu.

“Parlamentu (Nasionál) la ratifika ona nomeiasaun Prezidente Tribunal Rekursu no prolonga mandatu PJR ne’e, kuandu sira kontinua serbisu ne’e, ha’u lakohi komenta, husik see mak halo nomeiasaun ne’e mak interpreta,” deklara Arão hafoin prosesu votasaun iha PN, horisehik.

Tuir nia, rezolusaun ne’e halo la’os tanba sira iha interese ruma ba kargu PTR no PJR maibé hanesan orgaun soberania sira iha direitu atu kestiona hodi mantein sira-nia dever ne’ebé konstituisaun atribui ona ba sira.

“Ami kestiona mak mandatu (PR Taur) besik remata foin nemeia fali Prezidente Tribunal Rekursu. Ne’e kestaun politika no etika,” deklara Xefe Bankada FRETILIN, Aniceto Guterres hodi hatutan katak nia parte laiha interese ruma ba nomeiasaun ne’e.

Entretantu, molok ne’e, Deputadu proponente Arão Noe hatete, bazeia ba Konstituisaun RDTL artigu 86 alinea j kona-ba nomeiasaun hatete katak Prezidente Repúblika mak nomeia Prezidente Tribunal Supremu, signifika PR la’os atu nomeia Prezidente Tribunal Rekursu.

Maibé, tanba iha artigu 164 ne’ebé hatete molok instala Tribunal Supremu, Prezidente Tribunal Rekursu mak ezerse nia funsaun rua hanesan PTR no mós Prezidente Tribunal Supremu (PTS). Ida ne’e reflete mós ba estatutu Konsellu Superior Majistratura Judisiariu artigu 110 alineia i katak PTR mak ezerse funsaun hanesan PTS

Prosesu ne’e, nia hatutan, liga ho kompetensia Parlamentu Nasionál iha artigu 95 númeru 3 ne’ebé hatete, PN ratifika nomeiasaun PTS hanesan PR nia kompetensia nomeia no fó pose ba PTS la’os ba PTR.

“Ami laiha intensaun Prezidente (Repúblika) atu hili see, maibé ami hala’o serbisu bazeia ba Konstituisaun haruka. Ne’e mak fundamentu husi rezolusaun ratifikasaun ba nomeiasaun Prezidente Tribunal Rekursu nian,” deklara Arão iha plenaria PN, Segunda (8/5).

Ba prolongasaun mandatu Prokuradór Jeral Repúblika, Arão dehan, nia parte la kestiona ninia legalidade tanba la’o duni tuir lei katak PJR bele nomeia dala ida tan bainhira nia mandatu remata.

Maibé, Arão dehan, nia parte kestiona tanba PR Taur la rona governu hodi estende tan mandatu ba PJR nian no prokuradoria nia material ne’ebé sita iha relarotiu ema-nia naran la liu husi prosesu judisiariu ida ne’ebé konfirma, sa tan hatete kondenadu.

“Kondenadu tuir ita-nia aktus sistema ne’ebé ita adere ba ne’e sistema sivilistas, tanba ne’e tribunal mak iha kompetensia atu halo pronunsiasaun, la’os prokuradoria mak pronunsia hodi dehan nia ne’e mak kondenadu,” katak nia.

Tan ne’e, nia dehan, PJR laiha ona dalan atu kontinua hala’o nia knar iha instituisaun ne’e bazeia ba indisiu sira ne’ebé mak akontese iha nia mandatu durante ne’e.

“Ho nune’e bazeia ba rezolusaun nomeiasaun ne’e husu atu suspende (PJR),” deklara Arão.

Nia dehan, deputadu sira ne’ebé asina rezolusaun ne’e konsidera relatoriu balun ne’ebé PJR hato’o nudar violasaun ba Konstituisaun, tan ne’e sira sei hato’o keixa ba Tribunal Rekursu atu halo investigasaun.

Arão konsidera mós PJR halo aktu abuju poder tanba kria gabinete ida iha nia okos la liu husi alterasaun ba estatutu.

“Kuandu Prokuradór Jeral Republika mak hanesan ne’e, la merese atu prolonga tan nia mandatu dala ida tan,” Arão deklara.