Iha Sesta (28/04), Prezidente Repúblika Taur Matan Ruak fó ona pose ba Prezidente Tribunal Rekursu foun, Deolindo dos Santos, no Prokuradór Jeral Repúblika, José Ximenes.
Deputadu proponente Arão Noe hatete, bazeia ba Konstituisaun RDTL artigu 86 alinea j kona-ba nomeiasaun hatete katak Prezidente Repúblika mak nomeia Prezidente Tribunal Supremu, signifika PR la’os atu nomeia Prezidente Tribunal Rekursu.
Maibé, tanba iha artigu 164 ne’ebé hatete molok instala Tribunal Supremu, Prezidente Tribunal Rekursu mak ezerse nia funsaun rua hanesan PTR no mós Prezidente Tribunal Supremu (PTS). Ida ne’e reflete mós ba estatutu Konsellu Superior Majistratura Judisiariu artigu 110 alineia i katak PTR mak ezerse funsaun hanesan PTS
Prosesu ne’e, nia hatutan, liga ho kompetensia Parlamentu Nasionál iha artigu 95 númeru 3 ne’ebé hatete, PN ratifika nomeiasaun PTS hanesan PR nia kompetensia nomeia no fó pose ba PTS la’os ba PTR.
Ho ida ne’e, deputadu ne’e deklara, Bankada CNRT ne’ebé hetan apoiu husi Bankada FRETILIN hakarak aprejenta rezolusaun ida hodi não ratificacão da nomeacão do cargo tuir kompetensia parlamentu nian ne’ebé estabelese iha artigu 95 alineia 3.
“Ami laiha intensaun Prezidente (Repúblika) atu hili see, maibé ami hala’o serbisu bazeia ba Konstituisaun haruka. Ne’e mak fundamentu husi rezolusaun ratifikasaun ba nomeiasaun Prezidente Tribunal Rekursu nian,” ,” deklara Arão iha plenaria PN, Segunda (8/5).
Ba prolongasaun mandatu Prokuradór Jeral Repúblika, Arão dehan, nia parte la kestiona ninia legalidade tanba la’o duni tuir lei katak PJR bele nomeia dala ida tan bainhira nia mandatu remata.
Maibé, Arão dehan, nia parte kestiona PR Taur la rona governu hodi estende tan mandatu ba PJR nian no prokuradoria nia material ne’ebé sita iha relarotiu ema-nia naran la liu husi prosesu judisiariu ida ne’ebé konfirma sa tan hatete kondenadu.
“Kondenadu tuir ita-nia aktus sistema ne’ebé ita adere ba ne’e sistema sivilistas tanba ne’e tribunal mak iha kompetensia atu halo pronunsiasaun, la’os prokuradoria mak pronunsia hodi dehan nia ne’e mak kondenadu,” katak nia.
Tan ne’e, nia dehan, PJR laiha ona dalan atu kontinua hala’o nia knar iha instituisaun ne’e bazeia ba indisiu sira ne’ebé mak akontese iha nia mandatu durante ne’e.
“Ho nune’e bazeia ba rezolusaun nomeiasaun ne’e husu atu suspende (PJR),” deklara Arão.
Nia dehan, deputadu sira ne’ebé asina rezolusaun ne’e konsidera relatoriu balun ne’ebé PJR hato’o nudar violasaun ba Konstituisaun, tan ne’e sira sei hato’o keixa ba Tribunal Rekursu atu halo investigasaun.
Arão konsidera mós PJR halo aktu abuju poder tanba kria gabinete ida iha nia okos la liu husi alterasaun ba estatutu.
“Kuandu Prokuradór Jeral Republika mak hanesan ne’e, la merese atu prolonga tan nia mandatu dala ida tan,” deklara nia.
FRETILIN Laiha Interese ba PTR
Entretantu, Xefe Bankada FRETILIN, Aniceto Guterres hatete, Bankada FRETILIN kontra nomeiasaun PTR la’os tanba interese ruma, maibé tanba konsidera PR uza ninia kompetensia hodi nomeia PTR la tuir konstituisaun.
“Se ha’u iha interese kona-ba ha’u-nia feen (Juiza Natercia) dezde uluk kedas ha’u kestiona nune’e mós FRETILIN la halo deklarasaun politika maibé ohin loron mak dehan ha’u iha interese, ha’u iha interese saida?,” dehan Aniceto.
Tuir Aniceto, nomeiasaun PTR ne’e kompetesia Konstitusional PR tuir artigu 86 maibé tuir artigu 95 PN mós iha kompetensia atu ratifika hafoin halo tomada pose.
Maske molok ne’e, PTR sesante Guilhermino da Silva mós la haten ratifikasaun husi PN no kontinua lidera Tribunal Rekursu, maibé tuir lei kargu ne’e konsidera inkonstitusional.
“Entermus lei nia nunka mais atu sai Prezidente Tribunal Rekursu bainhira la hetan ratifikasaun husi Parlamentu Nasionál,” dehan Aniceto.
Iha kazu PTR sesante, nia dehan, FRETILIN la kestiona la signifika katak prosesu hirak ne’ebé iha la’o tuir dalan legal, maibé depende ba sirkunstansia politika.
“Ami iha Parlamentu Nasionál halo ezijensia maibé laiha interse ruma iha laran bainhira Prezidente Repúblika atu nomeia see de’it atu tuur iha kargu Prezidente Tribunal Rekursu ne’e, maibé tenke (tuir) dalan legal, tuir Kkonstitusaun haruka,” deklara Aniceto.
