Ba partidu opozisaun FRETILIN, desizaun husi bankada maioria iha Parlamentu Nasionál hodi halo alterasaun ba lei ZEESM sei fó implikasaun ba konseitu ZEESM.

Tuir observasaun Jornalista INDEPENDENTE nota katak, maske deputadu bankada opozisaun sira marka prezensa iha Parlamentu Nasionál, maibé bainhira meza PN deside ajenda alterasaun lei estatatu ZEEMS, sira la tama iha plenaria no prefere enkotru de’it iha bankada.

Prezidente Bankada FRETILIN, Aniceto Guterres hatete, alterasaun lei ne’e estruturante tanba ne’e presiza halo halo konsultasaun, dialogu, no halo audensia públika ne’ebé alargada hodi envolve mós parte relevante sira atu fó opiniaun. Tanba lei hanesan ne’e labele debate no altera urjentemente.

“Ami abandona plenaria tanba politikamente ami laiha interese,” dehan nia iha PN,.

Nia esplika, lei estruturante hanesan ne’e presiza konsultasaun atu bele hatene preisza ka lae atu halo alterasaun, karik la altera oinsá, tanba tenke haree nia implikasaun hafoin halo alterasaun.

“Atu halo alterasaun kualker lei ruma ne’e tenke define uluk ninia nesesidade, tanba saida mak atu halo alterasaun, la’ós tanba de’it maioria hodi halo alterasaun tuir sira-nia hakarak.”

Aniceto hatutan, hahú kedan husi diskusaun iha Komisaun A PN, AMP hatudu ona katak sira la konsidera FRETILIN, tanba ema ne’ebé dirije meza hodi halo apresiasaun mós sai hotu proponente ba projetu lei ne’e.

Tuir nia, alterasaun ne’e sei fó implikasaun ba konseptu ZEEMS nian, tanba bainhira Prezidente Autoridade hetan nomeiasaun husi Konsellu Ministru, signifika ZEEMS sei sai hanesan programa baibain governu nian la’ós ona hanesan projetu ida.

Deputadu ne’e hatete, ho alterasaun ne’e figura ne’ebé hetan nomeiasaun sei mai husi bankada governu nian hodi halo politika governu, tanba ne’e iha kualker formasaun governu foun bele mosu mudansa, ho nune’e programa ne’e ninia kontinuidade no sustentabilidade sei lakon.

“Tanba ne’e inisiu atu halo nomeiasaun ba (Prezidente) Autoridade ne’e husi Prezidente Reúblika, atu nune’e ba iha ne’eba karik bele reprezenta estadu hodi ba ezekuta programa estadu nian”.

Aniceto dehan tan, bainhira projetu ZEEMS tutela direita ba Primeiru Ministru signifika programa estadu nian governu mak administra hotu, tanba ne’e interese ba fiskalizasaun no ba ezekusaun orsamentu ne’e tenke liga ho governu.

Iha fatin hanesan, Prezidente PN, Arão Nóe de Jesus Amaral hatete, opozisaun la tama iha plenaria ne’e desizaun kada bankada. Hanesan Prezidente PN, iha dever no obrigasaun atu ajenda bainhira projetu ka proposta lei ruma tama mai.

Nia dehan, meza PN simu relatoriu parese husi Komisaun A atu halo alterasaun ba lei ZEEMS.

Ba opozisaun ne’ebé la marka prezensa, tuir Prezidente PN la fó impaktu tanba minimu deputadu na’in 33 ne’e priese ona korum.

“Korum ba deliberasaun ne’e minimu deputadu na’in 33,” dehan nia.

Entretantu, Vise Prezidente Komisaun A trata asuntu Konstituisaun no Justisa, Fracisco de Vasconcelhos hatete, maske iha prosesu aprovasaun pareser iha komisaun A, bankada opozisaun la marka prezensa, maibé Komisaun A kontinua halo aprovasaun tanba priense korum.

Kona-ba alterasaun ba Lei ZEESM, Deputadu ne’e dehan, alterasaun ne’e ho intensaun atu hadia, tanba lei ne’e la tuir konstituisaun RDTL.

“Ha’u hanoin hanesan ami proponente atu hadia tanba ita haree ba Konstitusaun governu mak orgaun soberania ida ne’ebe responsavel hodi ezekuta politika jeral nasaun nian,” dehan deputadu ne’e.

Molok ne’e, Vise Prezidente Komisaun A ne’e esplika katak, PN sei halo diskusaun ba proposta alterasaun ba artigu 19 no 21 iha lei númeru 3/2014.

“Halo alterasaun artigu rua husi lei númeru 3/2014 kona-ba ZEESM, artigu 19 sei altera kona-ba nomeasaun (Prezidente Autoridade) ZEESM-REAOA nune’e la presiza tan Prezidente Republika mak nomeia maibe liu Primeiru Ministru no liu husi Kosellu Ministru (KM), no altera  artigu 21 kona-ba Ezonerasaun tanba lei anterior permite PR mak ezonera, ho alterasaun lei ne’e mak liu husi governu mak tenke haree naran no governu mak fó posse, tanba RAEOA ne’e pertense no tutela ba governu sentral,” dehan Vise Prezidente Komisaun A trata asuntu Kontitusional no Justisa, Francisco de Vasconcelos iha Parlamentu Nasional, foin lalais.

Tuir nia, molok ne’e governu mak haruka naran kandidatu Prezidente Autoridade RAEOA ba Prezidente Repúblika hafoin PR mak nomeia no fó posse.

“Maibé agora lae, governu propoin naran depois governu mak fó posse, ne’e simples, tanba  ZEESM-RAEOA hanesan parte ida ne’ebé tutela ba governu sentral,” dehan nia.