La’os ona segredu ba públiku katak Xefe Negosiadór Demilitasaun Fronteira Maritima, Kay Rala Xanana Gusmão, konsege konvense hodi sosa porsentu 30 husi asaun kompaña ConocoPhilips ho valor osan tokon $350.

Iha parseiru Sunrise Joint Venture iha kompaña haat mak tau asaun iha ne’ebá. Kompaña ho asaun boot liu mak Woodside (Operator) ho asaun 33.4%, ConocoPhillips (30%), Shell (26.6%) no Osaka Gas (10%).

Tuir peskizadora Asosiasaun La’o Hamutuk (LH) Berta Antonieta atu dada kadoras mai Timor Leste sei liu husi prosesu lubuk ida.

Ba dahuluk, nia dehan, governu Timor Leste tenke tuur hamutuk ho kompañia Woodside, Shell no Osaka Gas hodi nune’e bele konvense sira hotu atu bele dada kadoras mai TL.

Aleinde ho kompaña sira, nia hatutan, governu Timor Leste ho governu Australia mós tenke konkorda malu kona-ba dada kadoras ba ne’ebé.

“La’o hamutuk la’os kontra dada kadoras mai Timor Leste maibé Lao Hamutuk dúvida, tanbá saida mak ho (sosa asaun) 30% ema hotu-hotu kontente ona (no dehan) kadoras (dada ona) mai Timor Leste,” dehan nia iha nia knar-fatin, Bebora, Dili, Kinta (04/10).

Ba osan atu sosa asaun ConocoPhilips, peskizadór ne’e hatete, iha Orsamentu Jeral Estadu 2018 la tau osan ba sosa asaun, tan ne’e governu sei foti osan refere husi Fundu Petroliferu.

Berta kestiona mós politika governu ba sosa asaun, tanba tuir nia asuntu importante ne’ebé Primeiru Ministru Taur Matan Ruak rasik rekoñese mak edukasaun.

“Tanbá saida mak ita-nia governu investe liu ba kompaña mina duke edukasaun ba joven sira? tanba edukasaun joven nian sei garante nasaun nia desenvolvimentu iha futuru,” katak nia.

Tuir nia, bainhira sosa ona asaun la signifika remata ona iha ne’e, tanba governu sei gasta osan nafatin hodi apoiu kestaun operasional kompaña nian.

“Ita atu tama iha joint venture signifika ita tenke investe buat barak,” dehan nia.

Tuir nia kalkulasaun, estadu Timor Leste sei gasta osan hamutuk biliaun $5 husi total osan FP billaun $16 ne’ebé daudauk ne’e iha hodi finansia atividade joint venture.

Peskizadora ne’e hatutan, La’o Hamutuk kontra nafatin malisan rekursus ka dependénsia maka’as ba  mina, tanbá mina iha loron ida sei hotu.

“Tanbá  ne’e mak ita-nia governu tenke depende ba nia ema. Tanbá ne’e mak durante ne’e La’o Hamutuk luta atu ita-nia nasaun labele depende de’it ba rikusoin naun renovavel,” katak nia.

Berta hato’o mós nia duvida ba Timor Gap ne’ebé durante ne’e nunka públika kustu, benefisiu no risku husi projetu mina.

“Ami ezije  ba Timor Gap tenke públika sai nia kustu, benfisiu no risku husi projetu mina, no  tenke iha konsultasaun públiku ho povu atu nune’e povu bele hatene, kestiona no deside ba sira-nia moris,” katak nia.

Tanba tuir nia, projetu petroliferu perigu tebes. Iha nasaun balun projetu petrolíferu halo sira-nia ai horis la moris durante tinan barak nia laran.