Tanba, nia dehan, durante fulan tolu (3) nia laran KIP hala’o nia serbisu hodi buka tuir iregularidade iha projetu 143 ne’ebé Komisaun Aprovizionamentu Fundus Infra-estrutura (KAFI) aprova iha 2016.

Maibé, serbisu ne’ebé KIP halo la hatudu rezultadu tanba relatoriu ne’ebé Prezidente no Vise Prezidente KIP aprezenta ba Prezidente PN la hetan aprovasaun husi membru sira.

“Ami sira ne’ebé mak la tama iha Komisaun ne’e sente triste tanba KIP uza tiha ona estadu nian maibé rezultadu nulu. Ita tenke hatene aan, keta karik halo sala buat ruma kona-ba serbisu sira ne’e entaun tenke buka atu hatene,” dehan Guntur iha Parlamentu Nasional (PN), Segunda (29/04).

Tuir deputadu ne’e, instituisaun estadu ne’ebé tutela ba serbisu judisial hanesan Ministériu Públiku no Komisaun Anti Korrupsaun (KAK) tenke buka tuir atu hatene osan estadu nian ne’ebé KIP uza.

“Tanba kompañia sira ne’ebé mak kaer projetu agora ne’e sai vitima ba prosesu pagamentu. Osan lubuk ida mak sira (KIP) gastu ona, loloos tenke konklui rezultadu ruma maibé kuandu  laiha rezultadu, KIP tenke toma responsalblidade,” deklara Guntur.

Tuir deputadu PLP ne’e, KIP nu’udar mistura husi partidu opozisaun no partidu pro-governu tan ne’e mak mosu ona presepsaun diferete.

Nune’e, loloos, deputadu ne’e dehan, tenke estabele metodu ida adekuadu no buka atu netraliza lisaun hotu hodi analiza esensial ida ne’ebé imparsial.

Nia dehan, KIP labele sai fali juiz, MP, KAK no PDHJ. Tanba indikasaun sira ne’e mak prejudika serbisu KIP nian.

“Husi kauza sira ne’e mak laiha konsensu maibé iha mak diskordansia entre membru KIP sira ho responsavel ka koordenador KIP nian.

Guntur dehan, molok estabelese KIP, deputadu barak mak hada’u-malu atu sai membru maibé hafoin to’o klaran sira hahú dudu-malu.

Nia dehan, bainhira KIP la susesu labele fó todan ba membru sira maibé Prezidente KIP mak laiha kapasidade atu konklui prosesu ne’e.

“Tanba ne’e mak lalika mai ezije tuun-sa’e iha plenaria (PN) ne’e.”

Tanba KIP la konsege konklui rejultadu inkeritu, deputadu ne’e husu atu hein de’it saida mak sei mosu ba projetu 143 ne’e.

“Pelumenus tenke iha meius ruma par bele finaliza prosesu sira ne’e. Agora se KIP la konsege konklui ona rejultadu inkeritu ne’e entaun tenke fila fali ba Ajensia Dezenvolvimentu Nasional atu asumi responsalblidade ba projeitu 143 ne’e,” dehan nia.

Tanba, nia dehan, projetu hirak ne’e barak mak finaliza ona maibé to’o agora seidauk hetan pagamentu tan de’it hein hela rezultadu KIP nian.

Molok ne’e, Sosiadade sivil sira kestiona Komisaun Inkeritu Parlamentar (KIP) ne’ebé la konsege aprova sira-nia relatoriu, maske durante hala’o serbisu sira uza sasan no osan estadu nian.

Hanesan públiku hatene, KIP la konsege aprova sira-nia relaróriu finál ba projetu 143. Membru KIP sira akuza no duun-malu de’it.

Ba serbisu KIP ne’ebé laiha rezultadu, Diretór Ezekutivu FONGTIL, Daniel Carmo dos Santos konsidera deputadu sira hatudu katak sira laiha moral.

“Durante sira-nia atividade inkeritu sira uza sasan estadu nian hanesan karreta, perdiem, kombustivel. Maibé to’o ikus la konsege produs relatoriu. Ne’e signifika sira komete esbanjamentu ka estraga rekursu estadu nian, laiha efisiensia no efikas,” deklara Diretór Ezekutivu FONGTIL ne’e iha nia knar-fatin, Kinta (25/04).

Tuir nia, bainhira iha organizasaun ida halo planu no programa ruma, tenke iha rezultadu.

“Maibé atividade KIP ne’e laiha rezultadu tanba relatoriu ne’e rasik sumba iha PN, ne’e deputadu sira immoral,” deklara nia.

Daniel hatete, projetu 143 ne’ebé implementa molok tama eleisaun Parlmentár ho maneira ajudikasaun direita nakonu ho tendensia polítika tanbá ne’e projetu sira la liu tenderizasaun no laiha kontratu.

Iha governu anterior, sempre mosu debate atu selu maibé deputadu sira iha PN dada malu no to’o eleisaun antesipada, to’o ohin loron mós kontinua dada-malu, ikus mai PN kria KIP hodi halo inkeritu ba implementasaun projetu ne’e.

Maibé, hafoin halo serbisu, KIP la konsege aprova relatoriu. Tan ne’e hamosu deskonfiansa husi Diretór Ezekutivu FONGTIL katak iha mós involvimentu indireita husi deputadu balun.

“Iha Komisaun (KIP) ne’e deskonfia deputadu balun mós envolve, maske la direita maibé pesoál koletivamente entermus polítika, liu husi ninia ema sira iha partidu laran no familia balun,” Daniel deskonfia.

Tuir Daniel, konsekuensia husi politiku sira halo fiskalizasaun mak ne’e, sira mai ho versaun polítiku nune’e sira dada-malu tanba interese grupu, pesoál no partidaria.

“KIP ne’e bankada partidu opozisaun no bankada governu envolve hotu, bainhira sira la konsege aprova relatóriu sira rasik hatun kredibilidade segundu orgaun soberania ne’e iha públiku.”

Daniel dehan, maske projetu ne’e barak mak laiha kualidade no abandonadu, maibé iha projetu balun konsege finalize ho di’ak.

Maibé, tanba relatoriu KIP sumba iha PN implika emprezariu Timor-oan sira, tanba laiha dalan ba Ministériu Obras Públika, KAFI, no ADN atu halo desizaun hodi halo pagamentu ba projetu implementadu sira.

Bainhira MOP ho ADN foti desizaun hodi selu, nia esplika, sira tenke ba halo deklarasaun ka fó informasaun ba Ministériu Públiku, Komisaun Anti Korupsaun (KAK) nia oin hodi fó razaun tanba saida mak sira tenke selu projetu ne’e.

Daniel hatete, orgaun ne’ebé iha poder tomak atu halo desizaun tuir lei mak PN.

“Bainhira sira la brani halo aprovasaun ba sira-nia rezultadu fiskalizasaun signikfika katak sira rasik la valoriza sira-nia knaar nu’udar fiskalizadór tanba de’it interese ki’ikoan ida.”

Nia dehan, iha KIP nia relatoriu bainhira mensiona katak ema ne’ebé halo desizaun hodi fó projetu mak sala sei prosesa tuir lei.

“(Ema ne’ebé hola desizaun) ema ida rua de’it entaun prosesa sira tuir lei hodi haree fila fali ba regras sira nune’e bele halo pagamentu ba kotratór sira.”

Tuir Diretór FONGTIL ne’e, bainhira deputadu sira kontinua dada-malu, instituisaun estadu sira hanesan KAK, PDHJ, Inspetór Jeral Estadu, no Sosiedade Sivíl sira bele halo ninia serbisu hodi buka tuir tanba saida mak relatóriu ne’e produs tiha maibé la konsege aprova.

“Saida mak sala iha (relatoriu) ne’ebá, karik sira aprova tauk kona hotu sira ka oinsá”.

Daniel dehan, ema hotu nia espetativa katak projetu kiik ka boot tenke la’o tuir prosesu aprovizionamentu.

“Karik la tuir ne’e kotra lei ne’ebé vigora, entaun loke dalan ba KAK atu halo investigasaun,” nia hatete.