Kada tinan, iha serimonia nasionál sira, area Tasi-Tolu ne’ebé luan sai fatin ‘favoritu’ ne’ebé uza hodi halo selebrasaun. Iha tinan ne’e, situasaun diferente uitoan, tanba aleinde selebra loron Restaurasaun Independensia ba tinan 15, hala’o mós serimonia posse ba Prezidente Repúblika foun.

Dezde semana hirak ikus ne’e, situasaun iha Tasi-Tolu hahú atrapala. Aleinde Komisaun Organizador ne’ebé hala’o preparasaun, negosiante sira ne’ebé koko atu hais sorte mós nakonu ona.

Iha loron 19 loraik, transporte lubuk ida hahú nadodon ba area Tasi-Tolu. Komunidade balun ne’ebé hela besik mós lakohi lakon, balun la’o ain de’it hodi asiste konsertu ne’ebé realiza hodi hein serimonia nia huun iha tuku 00:00 kalan.

Husi dook, ahi oan ho kór oioin leno ona matan. Baraka luxu ne’ebé enfeita ho kór bandeira Timor-Leste, metan, mutin, mean no kinur fó impresaun (kesan) nasionalizmu ne’ebé forte.

“Wooww.. mewah (luxu) ida hansa ba…” dehan feto ida ba nia kolega bainhira hamriik iha estrada boot, Uma-adat hodi hateke ba kampu Tasi-Tolu.

Tasi-Tolu ne’ebé baibain hakmatek, iha kalan ne’e nakfila an. Lia haklalak ho lian viaturas ne’ebé nadodon, no dala idaidak sirine husi viaturas Polisia ne’ebé lori bainaka no lideransa Timor-oan sira hamutuk sai ida de’it hanesan atu hakilar sai sentimentu ne’ebé iha.

Fatin luxu ne’ebé la’os ema hothotu bele tama ba, preparadu ona. Fatin ne’e mak sei sasin ba eis Jeneral fitun rua, Taur Matan Ruak, entrega estafeta ‘nain’ ba Palasiu Prezidente Nicolau Lobato ba ninia kompañeru, Francisco Guterres ‘Lu-Olo’.

Basa liman no lia-haklalak menggema hodi simu Prezidente Repúblika foun ba periodu 2017-2022. Sentimentu lubuk kahur-malu. Nia ne’ebé eleitu simu ona ninia responsabilidade. Iha nia kabas, esperansa lubuk ida tara hela.

Iha fatin luxu ne’e nia kotuk, baraka lubuk ida forma iha foho lolon. Baraka balun didin de’it ho kalen at no nia kakuluk hahú dodok ona. Ai balun ne’ebé uza hodi tonka  baraka mós hahu fuhuk, tali balun ne’ebé uza hodi kesi ai hirak ne’e kore an daudauk.

Husi uma tatís baraka kiik ne’e, isin hirak ne’ebé tuur hateke mamuk ba fatin nabilan iha sira oin.

“Apa.. foos laiha ona.” Ho lais nia soe-matan ba fatin lian ne’ebé hasee nia hodi hatudu oin-midar hanesan fó garantia katak aban nia sei hetan foos karon ida.

Husik baraka kiik hirak ne’e, ne’ebé kalan-kalan hanoin de’it aban sira atu haan saida. Lalika imajina sira sei haan hahaan ne’ebé nakonu ho vitamina, tan atu haan bosu de’it mós dala-ruma sira la konsege.

Hakat uitoan hodi hakbesik ba fatin kiik sira iha fatin luxu ne’e nia sorin. Karosa roda tolu ne’ebé konsege salva an husi operasaun Jestaun Merkadu Munisipiu nian forma tutuir malu.

Iha korosa ne’e nia sorin, isin-kiik ida latan hela. Kolen ne’ebé hasee isin tanba dezde dadeer akompaña nia inan, halo labarik feto ne’e toba dukur loos. Dezde dader, Marta ho nia oan feto tuur ona iha fatin ne’e. Loron manas, rai-rahun ne’ebé suar la hamihis nia vontade atu hais sorte.

Nia hein no kontinua hein ho esperasan ema hirak ne’ebé mai asiste serimonia ‘luxu’ ne’e sei troka netik osan rahun ruma ba sasan ne’ebé nia fa’an.