Molok tama iha area Com, hateke ba liman loos hetan tasi-been matan kiik ida ne’ebé nalihun iha rai maran besik tasi kuaze metru 50. Tasi-been lulik ne’e ho naran ‘Umu Nira’ ne’e haketak ho tasi boot. Umu Nira ne’e nia atitude natureza dinamiku tebes, bee ne’e mosu ho koru oioin, dala-ruma mosu ho koru mean no azul. Bainhira tasi sa’e, bee ne’e nakonu no tasi tuun nia maran.
Iha dalan, anin fresku hahú hasee, iha sorin loos, foho ne’ebé nakonu ho ai horis hanesan hatudu oin-midar hodi simu bainaka sira.
Laloran tasi husi tasi ne’ebé klaen la hatudu nia siak, hakmatek hodi simu vizitante sira ne’ebé hakat ba ne’eba. Tasi ne’ebé moos halo ema bele hetan rikusoi iha tasi-laran ne’ebé sei virjen no kapas.
Suku Com pertensia husi Postu Administrativu Lautem, Munisipiu Lautem ne’e ho nia populasaun maizumenus na’in 1.500. Suku Com fahe ba aldeia neen (6); Aldeia Vailovaia, Muapusso, Lohomatu, Iraono, Pitileti no Etepiti.
Aldeia husi suku Com mak daudauk ne’e sai hanesan fatin turizmu famozu iha Munisípiu Lautem. Turizmu kosteiru no mariña mak sai atrasaun prinsipal iha Com.
Com ho ninia karakteristiku topografia ho foho barak no rai tetuk ne’ebé ladun luan. Populasauan balun halo uma iha foho lolon sai mós paisajen furak ida.
Deskansa iha Guest House KATI
Com nudar fatin turizmu ne’ebé koñesidu, la’os de’it iha Timor laran, maibé mós to’o rai li’ur. Turista estranjeiru barak mak haree no sente ona Com ninia furak.
Hanesan destinasaun turizmu ne’ebé famozu, sei la kompletu bainhira la prepara fatin ba turista sira atu hamahan netik an iha tempu kalan.
Lalika laran susar ba fatin, Guest House Kati oferese fatin ne’ebé konfortavel ba turista sira ne’ebé hakarak atu toba.
Aleinde fatin, Guest House KATI oferese mós ai-han tuir padraun ne’ebé as. Fornese atendimentu atentívu ho aihan tasi nian ho kualidade.
Na’in ba Guest House KATI (uma ba bainaka), Angelo da Silva hatete, nia reseitas dramatikamente tuun loos ona, diferensia ho uluk bainhira funsionariu ONU sei hala’o misaun iha Timor-Leste.
Komunidade lokál sira iha potensialidade no hakarak atu haboot tan atendimentu bodik ba turizmu no introduz ba turista sira kona-bá turizmu kulturál liu-hosi hatudu serimónia sira no hatudu dalan ba fatin importante sira, liu-liu iha área Mehara nian, fatin ne’ebé suku ne’e tomak subar sira nia aan iha kaverna durante invazaun Indonéziu nian.
Com mós iha potensialidade atu hatudu artezenatu lokál no iha mos tuur-fatin barak ona inklui ofisina kiik ida lokálizadu iha estrada boot nian ninin. Preokupasaun sira kona-bá; turista sira hetan obriga atu sosa tais, kualidade mínimu balun hosi servisu sira ne’e.
Esperansa ba Governu Foun
Kondisaun estrada ne’ebé liga Postu Administrativu Lautem ba Com sei sai preokupasaun boot. Tan ne’e Autoridade Lokál no populasaun sira iha Com husu ba Governu ne’ebé sei mai atu tau ona polítika hodi hadi'a estrada no portu iha Suku ne’e.
Administradór Postu Admitrativu Lautem, Zeferino Amaral dehan, dala-barak ona nia parte hato’o proposta ba governu maibé seidauk iha resposta pozitivu.
Xefe Aldeia Maupusu Cezartino Amaral mós husu ba governu atu kria dezenvolvimentu ba área turizmu no hadi'a mós Portu Com ne’e ho estrada.
Tuir nia katak, Suku lima ne’ebé oras ne’e daudaun seidauk asesu ba estrada iha Munisípiu Lautem mak hanesan ,Suku Serilau, Maina Dua, Baduru, Lereadu no Suku Com.
Lautem nu’udar sentru turizmu beleza naturál, kultura no istória Timor‐Leste nian hamutuk, maka sei halo turizmu nu’udar setór indústria ida ne'ebé úniku ho nia ambiente matak no furak nakonu ho animál fuik oin-oin.
Tuir nia katak, bainhira governu dezenvolve turizmu iha ne’ebá ho di’ak sei hadia povu nia moris inklui fó impaktu ba ekonomia turizmu TL sei hetan reseita barak liutan.
Promosaun no dezenvolvimentu turizmu sai nu’udar prioridade nasionál ne’ebé governu tenke hadi'a, tanba define ona iha PEDN 2011-
Parte seluk, tuir nia katak, agora daudauk Portu Kom aat ona, no ba oin bainhira governu tenke hadia ona portu hodi sai portu alternativa ba ekonomia Timor –Leste nia sei hatama osan barak estadu atu labele dependénsia ba osan mina rai nian.
Tuir nia katak, bainhira Portu Com di’ak ró turizmu barak husi Austrália, Indonézia no rai seluk sei vizita barak liu ba Com, tanba tasi ne’ebá ho nia rai henek mutin no furak bele atrai turista internasionál atu vizita ba.
