PR Lú Olo: Feto-Mane Tenki Sai Parseiru, Ezijénsia Nanis Husi Luta ba Libertasaun Featured

By Novembru 05, 2021 739
Feto sira hamrik hodi ezije sira nia direitu igual ho mane. Foto:Alola Fundation. Feto sira hamrik hodi ezije sira nia direitu igual ho mane. Foto:Alola Fundation.

DILI:Luta ba libertasaun nasionál Timor-Leste nian, sura mós ho feto, sira fó an tomak ba funu hasoru inimigu, sira halo vijilansia, halo guerrileira iha fatin hotuhotu liuhusi rede frente armada, frente klandestina no frente esterna.

Tanba ne’e, harii, promove no garante oportunidade hanesan ba mane no feto sira, hahú nanis ona husi prosesu luta ba libertasaun nasionál, nunee feto no mane tenki sai duni parseiru ba malu.

Presidente Repúblika, Fransisco Guterres Lú Olo hateten iha nia mensajen nasionál ba Loron Nasionál Feto, ne’ebé monu iha 3 fulan-Novembru 2021.

Lihusi komunikadu ne’ebé Online Independente asesu iha pajina ofisial Presidensiál Repúblika hatete, Estadu Timor-Leste konsagra loron 3 novembru, nu’udar Loron Nasional Feto, liuhusi Lei númeru 10/2005, ne’ebé hatuur feriadus nasionais no datas ofisiais komemorativas!

Ita-nia Estadu hili loron ne’e, iha tinan 2005, hodi hahii no hatutan memória feto guerrilleira dahuluk, ne’ebé barani tanen metin ita hotu nia mehi to’o momentu hetan tiru no mate.

Iha loron 3 novembru 1975, asu’uain feto ne’e halo hela vijilánsia, iha Tapó, fronteira Bobonaro, hodi tiru hasoru inimigu bainhira ataka iha ne’ebá. Maria Tapó lakon ninia vida maibé sai eróina boot ida ba kompatriota hothotu, feto no mane, iha rai-laran no rai-li’ur, durante ita-nia luta libertasaun nasionál.

Iha 3 novembru, data ofisiál komemorativa, ita hahii mós feto eroína sira seluk, mártir no sobrevivente sira, sura rohan-laek, ne’ebé fó-an tomak ba ita-nia kauza nasional: liberta Pátria no liberta Povu!

Sira-nia kontribuisaun, liuhusi frente armada, frente klandestina no frente esterna, sura klean iha livru “Buibere, Hamriik Ukun Rasik An” no livru sira seluk. Balun seluk ninia istória barani seidauk hakerek.

Importante tebes rejista mós ida-idak ninia kontribuisaun ba istória koletiva, istória Povu Timor-Leste nian! Hamoris filafali istória barani sira ne’e hotu, haklean liután sentidu Pátria no Povu ba ita hotu, iha tempu Ukun-An.

Ho orgullu no onra boot mak ita hahii mós fundadór sira ne’ebé haburas konxiénsia nasionalista hodi fó kedas neon nakloke ba feto, nu’udar sidadán Timor-Leste, ho direitus no deveres hanesan ho mane sira.

Tanba vizaun klean ne’e, mak ita-nia kompatriota feto ida, Maria do Céu Pereira “Bi-Lear”, envolve-an kedas, nu’udar fundadora ba organizasaun nasionalista dahuluk, iha 1974.

Husi mós fundador sira ne’e mak mosu inisiativa hatuur, iha tinan 1975, organizasaun feto sira-nian de’it, atu ida-idak hakbiit-an no dada feto maluk sira seluk, atu hamriik hamutuk, nu’udar forsa libertadora ida, lidera husi asu’uain barani, Rosa Bonaparte Soares “Muki”.

Tanba ezijénsia husi luta libertasaun nasional rasik, feto no mane tenke sai duni parseiru ba malu, iha aspetu hothotu, iha frente armada, frente klandestina no frente esterna.

Polítika igualdade jéneru no inkluzaun, la´ós buat foun ida, bainhira ita restaura ita-nia independénsia nasionál, iha 20 maiu 2002, tanba relasaun ida ne’ebé ita kuda no haburas entre mane no feto iha tempu luta libertasaun nasionál.

Biar ho difikuldades no dezafius oioin iha tempu ne’ebá, maibé relasaun igualdade ne’e kuda metin tiha ona ho asu’uain sira nia isin no raan.

Relasaun ida ne’e mak sai referénsia ba ita-nia organizasoins no instituisaun Estadu nian. Ita-nia Konstituisaun hatuur kedas katak objetivu ida Estadu Timor-Leste nian mak:

Harii, Promove, no Garante Oportunidade Hanesan ba Mane no Feto sira

Governu Timor-Leste, hahú husi Primeiru-Governu to’o Oitavu Governu, halo esforsu barak ona atu implementa polítika igualdade jéneru no inkluzaun.

Ita ukun-an besik ona tinan rua nulu, maibé ita-nia inan, bin no alin-feto barak mak sei hetan nafatin diskriminasaun no hasoru hela violénsia doméstika no abuzu seksuál!

Liuhusi hahalok oioin, ho sakrifísiu oioin, feto sira mak tau matan no hametin família ida-idak, ho sira-nia domin rohan-laek. Husi domin família sira-nian maka ita bele garante pás no estabilidade, iha Timor-Leste tomak.

Ba loron espesiál 3 novembru, Prezidente Repúblika konvida no apela ba mane no feto, atu haburas no haklean babeibeik relasaun parseria entre mane no feto, iha aspetu hothotu, hahú husi família no hatutan ba sosiedade tomak.

Apela ba inan-aman atu hatán ba esforsu Estadu nian kona-ba fó oportunidade hanesan ba oan sira, feto no mane. Liuhusi edukasaun mak sira haburas sira nia matenek no moris ho kbiit rasik, abanbairua.

Apela mós ba instituisaun públika ka privada sira atu fó empregu, tuir méritu ida-idak nian, labele haree ba kandidatu, nu’udar feto ka mane.

Hare’e ba dadus husi resenseamentu tinan 2015, populasaun feto kuazi hanesan ona ho populasaun mane. Signifika katak, hakarak ka lakoi, feto sai ona forsa boot ida ne’ebé ita-nia sosiedade labele hasees. Ida ne’e sei lori impaktu mai dezenvolvimentu ekonómiku no sosiál sustentável iha tempu oin mai.

Tanba ne’e tenki loke no fó espasu ba partisipasaun feto sira-nian, ho liberdade tomak ba dezenvolvimentu nasionál. Nune’e de’it mak ita bele haburas demokrasia ne’ebé ita rasik hatuur iha Konstituisaun. Demokrasia ida ne’ebé ita hahii ho valores no prinsípius husi Estadu-de-Direitu Demokrátiku.

Ikusliu, importante ba ita ida-idak hahii ita-nia eroína sira, liuhusi feto ho mane nia partisipasaun ba dezenvolvimentu Timor-Leste nian.

Hanesan horiuluk, mane no feto presiza tanen malu nafatin hodi lori moris-di’ak ba Povu tomak!

Rate this item
(0 votes)
Last modified on Sexta, 05 Novembru 2021 16:27

Independente Digital TV