Istoria husi manu ne’e mosu bainhira ekipa susesu husi kandidatu ne’ebé hetan apoiu husi CNRT, José Ramos Horta, hasai kantigu kampaña nian ne’ebé koalia k0na-ba Manu Aman Mutin, ne’ebé refere ba Horta ho Xanana.

Apoiante Partidu Fretilin ne’ebé apoiu Lú Olo, hasai kantigu ba kampaña ne’ebé koalia kona-ba Manu Aman Mean ne’ebé refere ba Lú Olo. Kantigu ne’e hanesan soe piadas uitoan tanba iha ninia lia-fuan balun hatete mós katak ‘mutin baku-fila, mean manan metin’.

Apoiante husi Partidu Demkoratiku ne’ebé sira-nia Prezidente partidu, Mariano Assanami Sabino, kandidata an, hasai kantigu kona-ba Manu Aman Ajul. Iha lia-fuan balun iha kantigu ne’e hatete ‘mutin no mean baku-fila’.

Foun liu, apoiante kandidatu PR Lere Anan Timur, hasai mós kantigu ida kona-ba Zala. Iha lia-fuan balun iha kantigu ne’e hatete ‘mutin baku-fila, mean kanek todan, zala mak manan’.

Kantigu hirak ne’ebé ekipa susesu no apoiante sira husi kandidatu PR na’in haat ne’e fó sai  la’os de’it atu soe piadas ba kandidatu seluk, maibé mós atu fó haksolok ba sira-nia militante no apoiante sira durante tempu kampaña.

Xanana ho Referendu Daruak

Prezidente Partidu CNRT, Kay Rala Xanana Gusmão, konsidera eleisaun Prezidente Repúblika periodu 2022-2027 hanesan referendu daruak, tanba ne’e militante sira tenke hili Ramos Horta.

Xanana hatete, daudauk ne’e TL hakiduk fali ba kotuk tanba mosu violasaun ba konstituisaun.

“Tanba ida ne’e ita hamrik hamutuk dehan labele tanba ita bele dehan fali katak ida referendu darua,” dehan Xanana iha kampaña ba kandidatu númeru 14, Horta, iha kampu Triloka, Baukau, Kinta (03).

Iha tinan 1999, Xanana hatete, halo referendu atu hili hamutuk ho Indonézia ka ukun an. Ferik no katuas sira terus, hamlaha, moras tanba tortura, baku, fó nia an no oan sira, tuu hodi duni inimigu.

“Ita la duni inimigu ho kilat musan, maibé duni ho pregu,” dehan Xanana.

Ba ohin loron, Xanana hatutan, Timor-Leste hamriik halo referendu daruak ho buat rua; ida salva nia estadu direitu demokratiku ka atu halo estadu demokratiku monu ba rai.

“Ida mak ita tenke halakon tiha, la’e ita susar, hanehan ne’e halo povu mak susar nafatin, tanba ne’e ohin referendu kedua, dia 19 Marsu, ita ba tuu,” dehan nia.

Xanana hatete, tanba sa mak CNRT hili Horta sai kandidatu partidu nian hodi adere, tanba koñese Horta iha tinan 2007-2012 no konsege rezolve problema ne’ebé Timor-Leste hasoru no lao ba oin.

“Nia (Horta) rasik hatene kompetensia governu, parlamentu nian, ami agora la’o daudauk ami simu husi suku, postu, veteranus tenke halo ida ne’e,” nia dehan.

Xanana husu mós atu fiskais sira tau atensaun atu evita mosu manipulasaun durante tempu eleisaun.

“Ita la deskonfia hotu-hotu, maibé buat ne’e akontese tiha ona, ita tenke tau-matan, ne’e duni ita sira ne’ebé kbiit iha, haruka ita-nia fiskais sira  haree ba komputador nia hakerek saida, karik Ramos Horta iha estasaun votu ida mak nia hetan 1500 bele hakerek 150,” nia dehan.

Kestiona Kapasidade Governu

Prezidente Partidu CNRT, Kay Rala Xanana Gusmão kestiona kapasidade governu, tanba durante nia ukun povu no rai ida ne’e laiha mudansa.

Xanana kestiona membru governu sira rasik la komprende ninia orsamentu Jerál Estadu ne’ebé mak preve.

“Bainhira  parlamentu nasionál husu ba ministru sira, buat ne’e atu halo saida? (ministru hatan) ‘ha’u la hatene’.  Sira tau no sira mak halo buat sira ne’e hotu, O ministru ida mak halo depois ba parlamentu la hatene, sira mak entrega mai. Ida ne’e mak tinan lima buat hotu lala’o tanba governu inkapasidade,” dehan Xanana.

Nia hatete, kuandu Prezidente Republika husu Partidu Politiku sira atu halo koligasaun foun, sira hatene frakeza KHUNTO nian, oferese Berta sai Vise Primeira Ministra.

“KHUNTO sai husi koligasaun foun ne’e tanba governu ai-tonka, see nune’e nafatin ikus fali mai estadu sei sai at tebes,” nia hatete.

Nia haktuir, kuandu lei inan viola ona, lei sira seluk la vale ona, muda tun sa’e arbiru deit ona, ida ne’e mak akontese dadauk.

“Ema ne’ebé servisu ona iha administrasaun kleur ona ho esperensia sai, tanba meritu hasai hotu, ba tau fali ema sira-nia ema, maibé la hatene buat ida,” dehan nia.

Nia dehan, Partidu Politiku balun hakarak oferese nia ema ba okupa kargu Ministru sira, maibé la hanoin ba povu no nasaun nia moris, hanoin de’it mak simu osan.

“Balun dehan hakarak sai ministru, o tama ba, o ba jura, o tama tiha ministru, osan tama bolsu. Ida ne’e sa partidu ida mak halo hanesan ne’e, la hanoin nia povu, hanoin nia bolsu,” katak nia.

Horta Hakarak Manan Ronde Dahuluk

Kandidatu Prezidente Republika (PR) númeru 14, José Manuel Ramos Horta hakarak manan iha ronda dahuluk hodi hatur hikas orden konstituisional.

Nia dehan, iha 19 Marsu ba vota nu’udar direitu no obrigasaun, bainhira hakarak hadia fali konstitusaun tanba violasaun dala-barak ona.

“Espera Vikeke ho munisipiu seluk hotu, fó votus, no manan iha primeiru ronde. Karik eleitu ba Prezidente Repúblika sei hahú dialogu informal ho partidu sira hotu, uluk mak ho Xanana, tanba ne’e sei ko’alia informalmente, sei tuur mos ho sira FRETILIN, PLP, no seluk tan iha PN, ko’alia kona ba situasaun,” dehan Horta iha nia kampaña iha kampu Beloi, Postu Administrativu Vikeke Villa, Munisipiu Vikeke, Sesta (04/03).

Hafoin rona sira-nia hanoin, nia dehan, sei tetu no foti desizaun no sei buka haku’ak malu.

Iha fatin hanesan, Prezidente Partidu CNRT, Kay Rala Xanana Gusmão hatete, loron 19 Marsu 2022 populasaun Vikeke tenke vota ba kandidatu númeru 14.

“Ita liu Krize 2006-2007, ita oho malu, fahe Timor ba rua, ohin loron iha tan krize ida, sira kaer ukun mak halo krize boot, ne’e tanba viola konstutuisaun, tanba ne’e vota ba númeru 14 atu bele hadia,” deklara Xanana.

Afiliasaun husi Fretilin, Acasio Goveia hateten, hamutuk ho militante sira seluk nakfila ona mai partidu CNRT hodi fó vitoria ronde Primeiru ba Kandidatu Jose Ramos Horta.

“Ha’u promete ba maun Boot Xanana iha tinan kotuk,realidade ohin kampana datoluk iha Vikeke kampu nakonu” dehan nia.

Nia sei esforsu servisu makas hatudu ba CNRT sira, Vikeke oan sei vota ba kandidatura numeru Sorteiu 14 manan iha Vikeke.

“Ha’u promete sei esforsu maka’as hotu lori vitoria ba José Ramos Horta ba palasiu Aitarak laran,” dehan nia.

Lú Olo Karifika La Fó Pose ba MG na’in 9

Kandidatu PR, Francisco Guterres Lù Olo klarifika razaun la fó posse ba membru na'in 9 husi Governu Aliansa Mudansa ba Progresu (AMP).

“Ho kbiit husi konstituisaun mak Prezidente Repúblika husu ba Primeiru Ministru indijitadu, Jenerál Taur Matan Ruak, atu tetu didi'ak kona-ba kandidatu na'in 9 husi partidu CNRT no na'in 2 husi Partidu KHUNTO. Prezidente Repúblika husu ba Primeiru tetu didi'ak atu sai kredivel no estavel to’o rohan,” dehan Lù Olo iha ninia kampaña ba dala tolu iha Kampu Futebol Likisa, Sesta (04/03).

Nia hatete, koerensia Prezidente Repúblika nafatin ba lei no konstituisaun, tan ba bainhira eleitu nia jura katak sei kumpre de’it Lei no konstituisaun.

"Ha'u sei halo ema seluk atu kumpre hotu de’it tuir lei no konstituisaun,” dehan nia.