Nune’e, hodi garante edukasaun ne’ebé ho kualidade atu bele halo mudansa ba dezenvolvimentu sustentavel iha rai laran.

“Ha’u fó ezemplu ida iha area edukasaun, nasaun barak mak sai hela modelu ba ita maibé ita lakohi opta tanba propozitu de’it ka sengaja ita lakohi opta, maibé tuir lolos modelu barak iha mundu ne’e mak di’ak. Ita foti modelu ida mak husi nasaun Kuba, hafoin ukun-aan nia orsamentu hotu-hotu nia investe kuaze 75% ba area edukasaun nian depois 20 anos independensia, area edukasaun fornese ona barak ba ona país,” dehan nia iha kampaña door to door ho tipu dialogo, iha Aldeia Terra Santa, Suku Madohi, Postu Administrativu Dom Aleixo, Munisipiu Dili, segunda horseik (15/03).

Enkuantu, nia dehan, modelu barak iha mundu maibé TL lakohi opta.

Nia akresenta, TL investe osan makas ba dezenvolvimentu Rejiaun Administrativu Espesial Oekuse Ambeno (RAEOA) no investe osan makaas ba dezenvolvimentu iha kosta sul, maibé  haluha tiha area ida ne’ebé sai sustentavel hodi sustenta dezenvolvimentu ne’ebé dura, kuandu area edukasaun ne’e iha ona nivel kualidade ne’ebé aas.

Tanba, nia dehan, ho matenek, bele halo buat hotu, enkuantu iha poder ekonomiku nia durasaun tempu ne’e limitadu tebes, maibé area edukasaun ne’e laiha limita. Tanba kada vez ema matenek bele iha hanoin atu halo tan buat barak.

“Ha’u hanoin ida ne’e mak ita sei koalia ho governu, nuudar Prezidente Republika sei uza poder influensia obriga atu halo sujestaun ba governu, laos atu interfere governu nian kompetensia, maibé atu dehan ba governu atu fó prioridade ba asuntu hirak ne’e, atu bele halo dezenvolvimentu ida ne’ebé sustentavel,”dehan nia.

Kandidatu ne’e akresenta, ema barak dehan dezenvolvimentu sustentavel, maibé nia pratika lahatene atu halo saida mak atu sustenta dezenvolvimentu.

Sustenta dezenvolvimentu ne’e diak liu dezenvolvimentu ida fiziku ne’e bele lao nafatin, maibé atividade hirak ne’ebé atu sustenta ne’e tenke atividade ida ne’ebé dura duni no permante.

Labele iha tinan 5 nia laran mandatu ida sa’e, atividade ne’e la’o tiha maibé governu ida manan fali tinan 5 ne’e, atividade ida ne’e paradu tiha, atividade foun mak mai fali, politika foun no ema foun mai, buat hotu paradu.

“Ha’u sei lembra hela kazu espesifiku iha Raikotu ne’e, ha’u sei iha Xefe Gabineti iha Sekretariu Meiu Ambiente (SEA), kuartu Governu konstituisional iha hela projetu nasional ne’ebé ema bolu dehan mega project, atu halo alargamentu ba aeroportu ne’e, iha opsaun tolu ne’ebé halo alargamentu ba oin, kotuk no tama tasi. Iha momentu ne’ebá lakon tiha osan governu selu ona ba estadu viabilidade ba alargamentu too iha mota komoro ne’e nia hun.  No sei loke ponte ida too iha pantai kelapa nia rohan ne’ebá,”tenik nia.

Tanba, selu tiha hotu, ho mudansa governu ne’ebé ukun ne’e investimentu ne’e paradu tiha fali, osan soe saugati de’it, entaun ne’e laiha sustentabilidade ba programa dezemvolvimentu nasional.

Kada politik ne’ebé sa’e hanoin ho nia ulun rasik de’it ho interese partidu nian no haluha tiha povu nia moris diak.

Tantu, ida ne’e hanesan esperensia ida iha kuartu governu no kintu governu iha buat barak ne’ebé nia senti, osan soe tiha hotu maibé nia kontinualidade laiha.

Ida fali tan mak parke nasional Tasi Tolu, investimentu boot ida osan soe tiha hotu iha estudu viabilidade, primeiru faze selu ona. Iha momentu ha’u mak sai asesor hodi akompaña kompañia internasional ba halo estudu viabilidade, selu tiha hotu. Maibé truka governu, truka politika atividade ne’e paradu no laiha kontinualidade,” nia esplika.

Aleinde, projetu transformasaun lixu tibar ne’e atu sai sentru prosesamentu ida ne’ebé bele absolve ona mão de obra ba traballador 500 iha area loron-loron, depois transformasaun lixu ne’e iha valor ekonomiku.

Ha’u hanoin momentu ne’e mak ita kontinua ita laiha ona problema lixu ne’e iha sidade laran, tanba lixu sira ne’e iha ona valor ekonomiku. Ita bele faan lixu ne’e tetu lixu ne’e kilo hira,  estadu hola hodi transforma fali buat seluk,”dehan nia.

Maibé selu tiha hotu no halo tiha lansamentu kompañia internasional governu selu no haruka tiha ema mai halo investimentu no selu tiha rai balun iha Tibar ne’ebá, atu halo ona transformasaun lixu nian, maibé kuandu mudansa iha governu projetu ne’e paradu tiha too ohin loron.

“Ha’u hanoin ida ne’e ezemplo kiik ida atu bele lori ita ba argumenta hasoru governu hodi bele tau lolos objetivu dezenvolvimentu nasional ne’ebé dura no labele depende de’it ba governu ne’ebé atu sa’e”.