Prezidente Repúblika (PR), Jose Ramos Horta hato’o liu Pajina Palasiu Prezidensial, iha semana ne'e, katak,  Tribunál Rekursu (TR) foti ona desizaun relasiona ho Lei Prosesu Indultu Lei No 20/2023 12 Dezembru ne’ebé iha relasaun ho Prosedimentu Konsesaun Indultu no Komutasaun Pena nian.
“To'o momentu ida ne’e, Tribunál seidauk hato’o notifikasaun ofisiál ba Prezidente Repúblika kona ba sira-nia desizaun, maske pareser ida ne’e envolve kestaun sira ne’ebé iha relasaun ho kompeténsia Prezidente Repúblika nian atu fó perdaun ka indultu,” dehan PR liu husi Komunikandu ne’ebé Online INDEPENDENTE Sita iha Sesta Ohin (23/02).
Xefe estadu afirma, bainhira iha tiha koñesimentu kona-ba prosesu ne’e nia ezistensia no desizaun liu husi meius komunikasaun sosiál, PR sente deziludidu tanba Tribunál, to’o momentu ne’e, la fó koñesimentu kona-ba prosesu ne’e no la fó oportunidade ba Prezidente da Repúblika atu fó observasaun kona-ba Prezidente nia kompeténsias tuir Konstituisaun haruka.
Tan ne’e, Prezidente da Repúblika hein katak, atu iha futuru, kazu hotu-hotu ne’ebé relasiona ho kestaun Konstituisaun, liu-liu hirak ne’ebé iha relasaun ho Prezidente nia poder no dever sira tuir Konstituisaun haruka, Tribunál buka atu fó oportunidade ba Prezidente da Repúblika hodi aprezenta ninia observasaun no fó mós informasaun kona-ba desizaun ruma ne’ebé Tribunál foti, hanesan kestaun ba prátika di'ak sira.
“To'o tinan 2016, Prezidente sira Timor-Leste nian, fó ona indultu ho forma ne’ebé loos sem prosedimentu lejislativu ruma ne’ebé kria husi Parlamentu Nasionál. Situasaun ida ne'e tuir loloos Konstituisaun no laiha parte ida mak kestiona kona-ba ida ne’e. Iha 2016, Parlamentu halo ninia Lei ba dala uluk á pretende atu regula prosedimentus kona-ba indultu,” katak komunikandu.
Nune’e, Bainhira Lei 2016 nian hetan tiha aprovasaun, Prezidente Ramos-Horta, hanesan mós ho prezidente sira seluk, hanesan Prezidente Luolo, ho konsistente hato'o nia hanoin katak Lei 2016 ne'e la tuir Konstituisaun tanba limita tiha kompeténsias Prezidente atu fó indultu.
No, Iha tinan 2023 Parlamentu Nasionál aprova Lei foun ida atu rezolve preokupasaun hirak ne'e. Bainhira elabora Lei foun, Parlamentu mós kria prosedimentus sira ho vontade rasik ne’ebé laiha ligasaun ruma kona-ba Prezidente nia preokupasaun. No Prezidente kongratula tanba laiha buat ida iha desizaun Tribunál nian ne’ebé kestiona nia hanoin kona-ba ida ne'e.
Tan ne’e, Tribunál nia desizaun ne’e afeta mós prosedimentu balun ne’ebé Parlamentu estabelese ona. Maski iha dúvida sériu kona-ba rasiosíniu jurídiku Tribunál nian-dúvida sira ne’ebé hamosu preokupasaun kona-ba lejitimidade iha desizaun no administrasaun justisa nian ne’ebé agora kabe ba Parlamentu atu hadi'a Lei ne’e tuir Parlamentu nia entendimentu. Iha nafatin posibilidade ba Parlamentu atu deside fila-fali tuir prosedimentu anterior Lei tinan 2016 nian.
“Importante atu salienta katak Tribunál nia desizaun ne’e afeta de'it parte ki'ik husi prosedimentus ne’ebé Parlamentu kria no poder Konstitusionál Prezidente atu fó indultu laiha kestaun. La’os de’it ne'e, husi artigo 3 ne’ebé Tribunál konsidera, katak lei sira seluk válidu no funsiona nafatin. Tribunál la foti desizaun ruma ne’ebé afeta ba indultu ne’ebé Prezidente fó to'o ohin loron tuir poder ne’ebé Konstituisaun fó,” nia esplika
Tan ne’e, Prezidente fiar katak iha diskusaun kona-ba Tribunál nia desizaun, agora bele hala'o tuir kontestu no sirkusntánsia objetiva sira kona-ba kazu ne'e no atu laiha espekulasaun ne’ebé mai husi informasaun sira ne’ebé la loos.