Tuir komunikadu ne’ebé Online INDEPENDENTE asesu, Indultu ne’ebé Prezidente Repúblika José Ramos-Horta fó bá Emilia Maria Valeria Pires no Madalena Fernandes Melo Hanjam Costa Soares bazeia bá Dekretu Prezidente Repúblika númeru 125/2023, loron 14 fulan Dezembru kona-ba konsensaun indulto iha okaziaun selebrasaun natal tinan ne’e.
Bazeia ba termu sira iha alinea i) artigu 85 Konstituisaun Repúblika Demokratika Timor-Leste nian, kondenasaun no komutasaun bá sentensa sira-ne’e nuudar kompetensia eskluziva ida husi Prezidente Republika, no tenke konsulta uluk ho Governu hodi halo ida ne’e.
Rezultadu husi regulamentu konstitusionál ne’ebé bazeia ba indultu no komutasaun ba sentensa mak razaun polítiku de’it, ne’ebé reforsa husi Lei baibain, bainhira estabelese audiénsia antes ho Governu.
Iha dekretu ne’e hatete mós katak, ezersísiu soberanu labele sai hanesan ema nia sentimentu umanizmu ne’ebé sosiedade sivíl hotu nu’udár kreditor, tanba se la’e, sidadaun ne’e sei hetan sufokasaun husi teknolojia ida ne’ebé laiha valór sira ne’ebé inerente bá ema, nunka iha buat barak atu hateten katak elementu telukolojiku sosiedade polítika nian mak kumprimentu ema nian, ne’e mak tenke haruka tuir ida ne’e no la’ós iha dalan seluk.
Tuir loloos, lejizladór, atu estabelese katak, indultu nuudár intervensaun polítika ida no tanba razaun umanitária husi Prezidente Republika iha ámbitu administrasaun Justisa nian, liu husi ne’ebé, iha kazu individuál no konkretu ida, sira hetan perdua no halakon, ka mitiga ka troka pena no medida seguransa sira. Nune’e submete katak, aplikasaun Lei ne’ebé rigorozu bele sai moderadu liu hosi aktu igualdade ne’ebé hala’o tuir Lei Konstitusionál nian.
Iha Dekretu ne’e mós dehan katak, iha prosesu ne’e, ema ne’ebé halo prosesu ne’e sente lalais hanesan kastigu estra-judisiáriu, maibé la’ós hanesan problema atuál hanesan polítiku no jurista ida ne’ebé iha naran boot hateten ona iha tinan remote 1921: Justisa ne’ebé tarde la’ós justisa; se la kualifikadu no la-iha justisa (Rui Barbosa, iha Oracao aos Mocos).
“Iha tempu Natál ne’ebé iha hela oportunidade atu hetan esperensia, prátika aktu ida ne’ebé hanesan durante períodu ida ne’e hasa’e liu tan espíritu unidade nasionál ne’ebé tenke marka prezensa iha momentu hotu sidadaun Timor-Leste nian moris, nune’e bele realiza futuru ida ne’ebé di’ak liu tan ne’ebé povu hotu merese,” Online ne’e sita iha jornal republika, kinta ne’e (14/12).
Entretantu, Prezidente Republika, tuir parágrafu i) husi artigu 85 Konstituisaun no Lei no. 20/2023, 12 Dezembru hafoin rona tiha Governu, deskreve hanesan tuir mai ne’e:
Indultu kompletu fó ba sidadaun sira ne’ebé identifika ona iha kraik, relasiona ho sentensa sira ne’ebé Tribunál Judisiáriu Primeiru-Instánsia Dili, aplika iha loron 7 fulan-Outubru tinan 2022, iha ámbitu prosesu ne’ebé akontese tuir númeru NUC 1212/12.PDDIL, tuir razaun sira iha leten.
Temi tanba ne’e nesesáriu tan razaun umanitária:
- Emilia Maria Valeria Pires;
- Madalena Fernandes Melo Hanjam Costa Soares.
Rekorda katak, eis Ministra Finansas, Emilia Pires ho Madalena Hanjan hetan julgamentu ba kazu partisipasaun ekonomia ne’ebé previstu iha artigu 299 iha kodigu penal Timor-Leste.
