Provedór Direitu Humanus no Justisa (PDHJ), Virgilio Guterres hateten, desizaun Tribunál hodi liberta kazu minoridade ne’ebé komete krime sai preokupasaun ba publiku, tanba ema nia vida, tan ne’e hare mos ba aspektu juridiku ne’e, juis sira servisu iha Tribunál ne’e la sala tanba sira deside tuir lei, tanba lei hateten idade menuridade seidauk iha imputabilidade atu responsabilidade krimi ida.
Maibé lolos ne’e governu maka tenki iha mekanismu seluk kria kondisaun para nune’e la bele interpretasaun ne’e la mosu no tribunál mos bele foti desizaun bele tuir lei hodi kastigu sira. Entau sira livre fila fali impaktus sira mos iha. Nia mos bele sai vitima fali vitima nia familia sira nune’e mos sira repete nafati ba sira nia aktu ne’e.
Ne’e duni, PDHJ husu ba estadu katak, Urjente ona para estadu liu governu atu hari’i sentru detensaun juvinil, nune’e bele simu labarik sira ne’e idade sira komete krime, tanba lei seidauk bele permite sira atu responsabiliza ba kriminalmente, entaun estadu maka tenki kria fatin hodi tau sira iha ne’eba para aprende, kuandu sira sai husi sentru ne’e sira mos muda ona sira nia hahalok ida ne’e objektu ida. Iha objektivu seluk maka, tenki limite sira nia liberdade provizoriamente atu salva ba sosiedade ne’e,
“Se kuandu governu la hari’i sentru juvinil ba jovens sira, sira halo krime ba tribunál kontinua liberta sira entaun sira senti kontenti, ita komete krime ita ba tribunál sira husi ita tanba ita nia idade seidauk to’o ita nia tinan seidauk to’o, entaun sira gainha tiha ida ne’e sira abuza,” dehan nia ba Jornal Independente iha Studiu Independente Hudi Laran Kinta (6/6).
Tuir nia katak, relasiona ba kazu menuridade PDHJ mos hatama ona sira nia relatoriu desde uluk kedas Providoria rekomenda ba governu atu estabelese sentru rehabilitasaun juvinil ne’e, tanba kastigu ba menuridade ne’e tuir lei ne’e la justu entaun oinsa mak vitima sira ne’ebé sai vitima ba sira nia hahalok sira ne’e.
Nia esplika, Tanba definisaun ba lei ne’e los hela, la iha problema tanba tuir lei zero to’o 17 anos ne’e sira seidauk aprezenta an iha lei nia oin. Ida ne’e maka governu presiza tan mekanismu apoiu, tajnba iha rai seluk justisa ba labarik sira ne’e iha, no fó sansaun ba labarik ou ba labarik ne’e nia inan-aman maka hanesan servisu komunitariu, durasaun ba tinan ida ka ba tinan rua depende pena ne’ebé tribunál aplika.
“ Tanba sira ne’e, idade menuridade hela maibé sira nia attitude balun komesa ameasa ona ba iha krime, entaun ita nia govermu presiza hari mekanismu ida tan maka mekanismu ba justisa labarik, mekanismu ba sentru juvinil bainhira governu kompleta ida, ha’u hanoin joven sira la dun partisipa ba krime sira hanesan ne’e,” nia haktuir.
Antes ne’e, iha parte seluk Ministru Justisa iha MJ, Sergio Hornai hateten, iha tinan 2024 ne’e, governu liu husi Ministru Justisa hare dadauk ona fatin para bele estabelese sentru juvinil. Tanba ita bo’ot sira hatene katak, atu konstrui fatin ruma sei presiza liu husi prosesu aprovizionamentu no administrativu ida, hodi hare fatin propriu, presiza halo estudu sira,konsultante sira tenki halo nia servisu,servisu aprovizionamentu tenki lao. to’o iha momentu ida servisu aprovizionamentu tenki lao ikus bele halo kontrusaun to’o ikus bele finalize ba projetu ida, ne’e maka mekanismu ida tenki ser lao.
“ Ha’u mos hakarak atu hateten katak, ita tau inportansia ba situasaun sira ne’e, ita hakarak hanesan estadu no governu tau hanoin hamutuk alende politika lejislasaun sira, aumesmu tempu ita hakarak iha lei infranstutura para atu bele, bainhira situasaun sira hanesan ne’e mosu, sidadaun sira ne’ebé komete ita bele tau sira nia fatin propriu, fó formasaun komplementar hodi bele hadia sira nia sira komportamentu,” dehan nia iha Hotel Timor Horseik.
Nia dehan, kona ba orsamentu ba konstrusaun ne’e rasik, Ministru hateten katak prosesu aprovzionamentu lao dadauk hela,ne’e duni iha tinan sira halo levantamentu ba kadastrais atu halo dadauk ona. Uluk governu tau fatin lokalizadu iha Tibar ne’eba maibé prosesu sira ne’e lao. Ita bo’ot sira mos hatene katak dala ruma mos problema kona ba rai.
Tuir MJ katak, relasiona ho kazu naok Telefine ne’e Tribunál liberta arguidu tanba idade menuridade.Nune’e mos lei iha artigu 20 husi kodigu penal, la preve atu kondena arguidu ba iha kualker kazu.
Tanba ne’e Ministru esplika, prinsipalmente ema hotu-hotu hatene katak, halo lei ne’e laos, ema ida hamrik mesak iha planeta ida ne’e nudar estadu ida iha planeta tomak, iha nasaun ida husi komunidade Internasionál ho instrumentu nasaional no Internasionál ne’ebé adopta para atu bele sai referensia, hodi nune’e halo politika lejislasaun hatur formas sira ba iha proibuisaun ba iha prevensaun ba medidasaun aplikasaun pena nian.
Ministru Justisa dehan, lei ida ne’e, nudar prinsipiu ida ne’e hanesan idade menuridade nia la bele responsabiliza ba nia aktu.
“ Portantu hanoin ida ne’e ha’u hanoin prinsipiu jeral ida ba ita nia lei kona ba kodigu penal nian, nune’e mos lei kona ba menuridade ninian ba melhoramentu iha ita nia konstituisaun RDTL define katak la fó kastigu ba ema ne’ebé minurudade ba iha responsabilidade kriminal, ita bo’ot sira hatene katak, ita bo’ot sira hatene katak ema komete krime, primeiru lugar ita tenki hare ba nia responsabilidade no kapasidade ne’e to’o iha ne’ebé,” dehan MJ.
Ne’e duni ba kazu ida ne’e, nia sei dependensia menuridade entaun Tribunál esklui tiha, mais iha fatin propriu bolu dehan katak, sentru Juvinil para bele tau jovens minoridade sira, nune’e bele eduka sira hodi sai fiziku ba edukadu iha futuru.
