Ne’e duni, Dekretu Lei ne’ebé Xefe Estadu veta simu ona no kopia balun baixa ona ba Prezidente Bankada sira atu bele halo leitura, nune’e bele halo ona ajenda.
Orsamentu ne’e importante tebes ba funsionamentu estadu ne’e nian tanba ne’e sei fó prioridade.
“Ha’u garantia iha semana ne’e nia laran ami bele halo ona reapresiasaun ba dekretu lei ne’e hodi haruka ba Prezidente Repúblika”, dehan nia, iha Uma Fukun PN, horisehik.
Iha opsaun rua PN sei haree mak konfirmasaun votu no halo alterasaun bazeia ba preokupasaun Xefe Estadu nian no mai sei halo reapresiasaun hodi haruka fila-fali.
Arão hateten, prosesu ne’e normál tanba presiza loron ida ka rua de’it bele konklui ona, tanba sei la halo diskusaun ne’ebé naruk hanesan debate OJE bolu membru governu mai ida-idak halo nia intervensaun.
Ne’e duni, hanesan ona dekretu PN nian hein muda de’it alínea ne’ebé Prezidente Repúblika hakarak muda, maibé konforme deputadu sira nia vontade.
Iha fatin hanesan, Prezidente Bankada CNRT, Duarte Nunes hateten, PN sei muda saida mak Prezidente Repúblika hodi haruka fali ba.
Nune’e, Prezidente Bankada FRETILIN, Aniceto Guterres hateten, osan ba agrikultura, saúde, edukasaun ne’ebé atu kontribui ba dezenvolvimentu ekonomia tau mak 1% ne’e hamosu injustisa.
“Bankada FRETILIN prontu atu kolabora, ami sei halo proposta ajuda governu atu hadi’a”, dehan nia.
Nia hateten, karik halo de’it konfirmasaun votu ne’e presiza 2/3, tanba ne’e konstituisaun rasik hatuur ona.
Karik atu halo reapresiasaun muda vírgula ruma ne’e la presiza 2/3, tanba ne’e hanesan aprovasaun ba diploma baibain maioria absoluta bele haruka ba fali.
Reapresiasaun Husi Ókulu Jurista
Entretantu, pontu-de-vista jurista sira, bainhira Prezidente Repúblika veta ona dekretu Lei OJE 2019 maka Parlamentu Nasionál tenke hetan votu 2/3, tanba deputadu sira iha na’in 65 entaun tenke hetan partisipasaun mínimu deputadu na’in 43.
“Husi 2/3 deputadu ne’ebé prezente iha plenáriu ne’e,” dehan Jurista Timoroan, Antoninho Gonçalves, iha Sentru Formasaun Jurídiku, Kaikoli, horisehik.
Nia esplika tan, vetu iha dalan rua, vetu polítika no vetu jurídiku. iha desizaun ne’e Prezidente Repúblika deside vetu polítiku.
Ne'e duni, tuir interpretasaun ba Konstituisaun artigu 88 , bele konfirma maioria absoluta ba deputadu sira nia atividade ne’e tenke maioria absoluta ho 2/3.
Kuandu liu ona iha Parlamentu Nasionál, lei mós ezije ba Xefe Estadu atu promulga iha loron ualu (8) nia laran. Ne’e duni, dalan maka tenke deputadu 43 prezente.
Antes ne’e eis-Deputadu Asembleia Konstituinte, Manuel Tilman hateten, tuir Konstituisaun RDTL, bainhira halo reapresiasaun hodi konfirma votu entaun presiza 2/3 husi totál deputadu 65 ka 43 deputadu iha sala laran no rezultadu finál tenke hetan votu afavór 44.
Maibé haree ba forsa polítika husi Partidu FRETILIN nian, liuliu iha aprovasaun finál globál OJE 2019 nian, reapresiasaun ne’e difisil atu pasa tanba iha momentu ne’ebá hetan de’it hotu afavór 41.
Governu Seidauk Deside Planu
Entretantu, Primeiru Ministru (PM) Taur Matan Ruak hateten, Governu sei tuur hamutuk ho Parlamentu Nasionál atu haree fali ba desizaun Xefe Estadu nian ne’ebé veta ona Dekretu Lei OJE 2019 nian.
Tanba ne’e, governu iha hanoin atu halo mudansa ba OJE 2019 ne’e seidauk iha desizaun loloos, maibé tempu badak sei iha soru-mutu atu haree.
“Naturalmente iha tempu badak sei iha diskusaun badak atu haree ida ne’e, iha Konsellu Ministru haree desizaun sira no mós Governu ho Parlamentu Nasionál,” dehan nia, iha Palásiu Prezidensiál, Bairru-Pité, horisehik.
Nune’e, Primeiru Ministru sei iha enkontru ho Prezidente PN atu haree diskusaun, haree ajenda ba oin ne’e halo nusa no pasu saida mak tenke hola atu haree problema sira ne’e.
