Indultu ba Emilia-Madalena, PR Horta ne’ebé ‘raut’ hotu poder tribunal Featured

By Cristina Ximenes Dezembru 19, 2023 1562
Madalena Hanjam.Foto:Dok/INDEPENDENTE. Madalena Hanjam.Foto:Dok/INDEPENDENTE.

DILI: Desizaun Prezidente Repúblika, José Ramos Horta, hodi oferese indultu ba eis Ministra Finansas, Emilia Pires, no eis Vise Ministra Saude, Madalena Hanjam, kontinua hetan kritika maka’as husi sosiadade.

Asia Justice And Rights (AJAR) kontra maka’as desizaun husi Xefe Estadu ne’ebé fó indultu bazeia ba lei númeru 20/2023, 12 Dezembru, kona-ba Prosedimentu Konsensaun Indultu no Komutasaun Pena.

Diretór Ezekutivu AJAR, José Luís de Oliveira hatete, lei kona-ba Prosedimentu Konsensaun Indultu no Komutasaun Pena kontra Konstituisaun Repúblika Demokratik Timor-Leste (K-RDTL) tanba hasai fali kompeténsia Tribunál nian hodi fó hotu ba Prezidente Repúblika.

Tuir nia, Prezidente Repúblika orgaun soberanu ida ho kna'ar nu'udar moderadór ba funsionamentu orgaun judisiál, lejislativu no ezekutivu. Tan ne’e, Xefe Estadu nu'udar orgaun ne'ebé atu modera no atu garante la'ós hasai fali kompeténsia.

“Agora ema ida sala, see mak iha kompeténsia atu halo julgamentu? Ne'e Tribunál la'ós fali Prezidente Repúblika. Xefe Estadu la halo servisu hodi investiga ema, hatene nia sala ka la'e. Agora Xefe Estadu uza de'it nia sentimentu dehan fali ema ne'e laiha sala. Lei (indultu) ida ne'e mak vióla konstituisaun tanba hasai fali póder atu julga ema ruma sala ne'e ba tiha fali Xefe Estadu,” dehan J.Luis.

Ida ne’e, nia hatutan, vióla mós arguidu nia direitu ba prezunsaun inosensia, tanba bainhira ema ruma sala labele dehan kedas nia sala ona, tenke prezume katak nia inosente to'o prosesu verifikasaun, prosesu julgamentu mak foin dehan nia sala.

“Maibé, agora Emilia Pires sei prosesu hela, halo nusa mak Prezidente Repúblika bele konklui katak nia la sala? Agora fó indultu ba ba Emilia Pires signifika Xefe Estadu rekoñese katak Emilia Pires halo sala, tanba indultu ne'e fó ba ema ne'ebé sala nain, ema ne'ebé hetan ona kondenasaun husi Tribunál dehan nia sala, no tenke kumpre pena mak foin hetan indultu.”

“Indultu ne'e lá'os ema ruma ne'ebé sei prezunsaun inosente. Indultu ba ema ne'ebé hetan sentensa, ema ne'ebé hetan ona kondenasaun husi Tribunál ne'e mak indultu ne'e ba ne'eba,” dehan nia.

Maibé, J.Luis hatutan, tanba Xefe Estadu fó indultu ba Emilia Pires signifika Xefe Estadu rekoñese katak Emilia Pires halo sala, nune’e Xefe Estadu rasik vióla prinsipiu prezunsaun inosensia husi Emilia nian.

“Ema ruma bainhira Tribunál seidauk prezume katak nia ne'e inosente. Agora Xefe Estadu fó tiha uluk indultu ba Emilia Pires signifika Xefe Estadu rekoñese katak Emilia Pires halo sala,” dehan nia.

Hatan kona-ba saida mak presiza halo relasiona ho indultu refere, J.Luis dehan, tuir regras desizaun ne'e vale ona, tan ne’e esforsu ne’ebé bele halo mak hato’o pedidu ba Tribunál Supremu atu haree konstituisionaliadade husi lei indultu.

“Parlamentu Nasionál halo lei ne'e la tuir prinsipiu sira ne'ebé vigór iha Konstituisaun no mós lei internasionál sira, ne'eduni kulpa ne'e mós ba iha Parlamentu Nasionál tanba Parlamentu Nasionál mak halo lei ne'e, Parlamentu Nasionál husi partidu CNRT ho PD mak a favor ba lei ne'e, hasai tiha kompeténsia Tribunál nian atu julga ema ba fali Xefe Estadu hodi fó indultu, fó indultu ne'e nu'udar direitu ba rekursu, la'ós direitu ba fuzitivu, Emilia Pires ne'e fuzitivu ka buronan," katak nia.

Iha fatin ketak, jurista Timor-oan, Sérgio Dias Quintas hatete, desizaun husi PR Horta hodi fó perdaun ba kondenada na'in rua signifika sira livre ona husi desizaun judisiál.

Buat ne’ebé bele halo mak fiskalizasaun abstrata, maibé dependen mós ba vontade husi deputadu sira iha Parlamentu Nasionál.

“Ha'u hanoin ida ne'e pertinente tebes membru Parlamentu Nasionál sira tenke halo ida ne'e, tanba lei ida ne'e ha'u hanoin la'ós favorese ba direitu enklozu sira maibé ne'e favorese ba interese ukun na'in sira," dehan Sérgio, Segunda (18/12).

Karik deputadu sira hato'o pedidu ba Tribunál Rekursu no Tribunál deside katak lei ne'e inkonstituisionál, lei ne’e sei la ezisté no mantein nafatin lei anterior, lei númeru 5/2016.

“Ne’e ita espera buat ne'e sai hanesan ne'e tanba tuir ha’u-nia haree lei númeru 5/2016 ne'e mais nesesáriu no adekuada liga ba direitu rekursu sira nian.”

Kona-ba efeitu ba ema ne’ebé hetan ona indultu, nia dehan, ema sira ne’ebé Xefe Estadu fó ona indultu ne’e sei goza nafatin sira-nia direitu indultu ne’e, tanba laiha efeitu suspensivu.

“Katak ‘ok, ha'u fó tiha indultu mais imi hein lai tanba iha fiskalizasaun abstrata’, la'ós hanesan ne'e, ha'u sente Xefe Estadu dekreta hodi fó indultu aumezmu tempu sira hetan kedas perdaun, sira goza direitu indultu ne'e, ne'ebé la presiza tenke hein, hein lai tanba Parlamentu Nasionál sei halo fiskalizasaun abstrata la'ós hanesan ne'e," hatete nia.

Tan ne’e, nia dehan, devia PR haree katak lei indultu ne’e la refleta interese no direitu rekursu sira nian, loloos nia uza nia direitu veta atu labele hamosu polémika iha sosiadade.

" Xefe Estadu promulga lei (indultu) ne'e la refleta ba interese direitu rekursu sira, mais nia refleta de'it ba direitu kondenada na'in rua nian,” dehan nia.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV

Tuir ami iha Twitter

Kalendariu Notisia

« September 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
            1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29
30