AMD sei halo de’it jestaun, la muda fatin soe foer husi Tibar Featured

By Graça de Carvalho Outubru 08, 2024 262
Sidadaun mane na'in rua hili hela lixu iha fatin lixeira Tibar. Foto:Google. Sidadaun mane na'in rua hili hela lixu iha fatin lixeira Tibar. Foto:Google.

DILI: Autoridade Munisipiu Dili sei la muda fatin soe foer husi Tibar ba fatin seluk tanba fatin sei sufisiente. Autoridade sei halo de’it jestaun ba foer sira ne’ebé tula husi munisipiu Dili hodi ba soe iha fatin refere.

Prezidente em ezersisiu Munisipiu Dili no atual Sekretáriu Planeiamentu Investimentu Dezevolvimentu Intregadu, Fransisco Soares hatete, lixeiru Tibar sei la muda ba fatin seluk tanba fatin ne'ebá sei sufisiente hela.

"Kona-ba muda fatin, ita sei la muda, tanba agora daudaun ita halo hela jestaun ba iha fatin ne'ebá par soe lixu, tanba fatin ne'ebá sei sufisiente, maibé ita halo jestaun, foer hotu tama iha ne'ebá ita jere didi’ak par fatin ne'e bele fó nafatin, hanesan ohin deputadu sira kestiona ne'e tanba ahi haan ne'e," dehan Francisco ba Jornalista Jornál INDEPENDENTE, iha nia knaar fatin, Segunda (07/10).

Daudauk ne’e, nia dehan, kompaña China Harbour ateru ona foer no halo kontrusaun ba sanitariu landfiil hodi halo tratamentu ba lixu.

Problema ne’ebé hasoru durante ne’e, nia dehan, tanba desde estabelese lixeiru Tibar, foer hirak ne’e sunu de’it.

"Ita seidauk tama iha jestaun lixu loos nian ne'ebé mak ita uza 3R ka ema bolu Reduce, Reuse, Recycle. Agora daudaun ita sei halo hela Reduce, ne'e fo'er hotu, desde ita uza fatin ne'ebá sai hanesan fatin ba lixeiru, foer sira ne'ebé mak tama iha ne'ebá sunu de'it," Nia afirma.

Hafoin estabelese Reduce, nia dehan, kompaña Harbour iha tempu ne'ebá kedas la sunu ona foer, maibé fo'er hotu-hotu tama iha ne'ebá halo de'it jestaun oinsa foer sira ne'e dudu hotu ba ninin no taka ho rai.

“Ida ne'e mak sei la'o hela maibé nia prosesu mai oin ne'e halo sanitariu landfill," katak nia.

Iha prosesu refere, nia dehan, sei halo separasaun ba foer husi kedan portaun entrada hodi separa foer ne’ebé mak iha valor ekonómiku no ida ne'ebé laiha valór ekonómiku.

"Sira seluk ne'e ita bele halo fali recycle no mós reuse, bele uza fila fali halo buat seluk. Ida ne'e mak ita sei halo tempu oin mai,” dehan nia.

Iha fatin ketak, Peskizadór AJAR, Inocencio de Jesus Xavier hatete, se la sala iha governu daualu sosa ona makina atu halo prosesamentu ba foer iha Tibar hodi evita poluisaun.

Alternativa ida atu evita poluisaun, tuir nia, mak halo prosesamentu ba foer sira ne’ebé soe iha Tibar.

Iha sorin seluk, Vise Diretór dahuluk Asosiasaun HAK, Antonino de Limas hatete, kontrusaun ba fatin soe foer iha Tibar ne’e hahú kedan iha tempu okupasaun Indonezia.

Iha momentu ne’ebá, nia dehan, haree husi aspetu ambientál nian tuir duni estandarte tanba dook husi fatin populasaun hela no iha momentu ne’ebá populasaun iha Tibar uitoan de’it.

Maibé bainhira ukun an, ema barak butuk iha Dili no ema hahú mós okupa rai sira iha Tibar. Ida ne’e la’os de’it rezulta produs foer barak maibé mós hahú fó impaktu saude ba komunidade sira ne’ebé hela besik, liu-liu bainhira sunu foer.

“Suar ne'e konforme anin mak manda, nia huu ba ne'ebé konforme, entaun suar bele ba komunidade sira hela besik iha Tibar.”

Aleinde ne’e, bainhira kamioneta tula foer tama no sai, fó nafatin impaktu tanba nia iis maka’as.

Durante tinan barak, nia dehan, governu koalia kona-ba tratamentu ba foer iha Tibar, maibé seidauk iha mudansa signifikante.

"Ba asuntu prosesamentu lixu sira ne'ebé sei la'o nafatin, tratamentu sunu tanba ne'e produs suar governu tenke buka alternativu, fatin ne'ebé dook duni, tenke haree ho lei ambiental ne'e liga ho fatin lixu ne'e ninia distansia husi fatin populasaun sira nian ba fatin lixu ne'e nia distansia metru hira, presiza kilometru hira ne'e tuir standar tanba ambiente nian ligadu ho saúde ambientál nian," dehan nia.

Molok ne’e, Deputadu Bankada CNRT, Natalino dos Santos hatete, iha 2 Outubru ne’e bainhira nia atu ba halo fiskalizasaun iha Munisipiu Ermera, nia haree suar maka’as iha fatin so’e foer Tibar.

"Ha'u liu husi ne’ebá haree hakfodak nia suar maka'as, tanba ne'e importante tebes, tanba ita haree poluisaun maka'as. Agora see mak responsavel? Ne’e Ministériu Administrasaun Estatal no Autoridade Munisipiu Dili nian atu fó atensaun," dehan Natalino iha Parlamentu Nasional, Kinta (03/10).

Deputadu ne’e bolu atensaun ba Autoridade Munisipiu Dili (AMD) atu haree no fó atensaun ba lixu Tibar hodi bele proteze populasaun sira ne'ebé hela besik.

"Karik fatin ne'ebá ladun di’ak ona, afeita ba ema-nia saude, buka fali fatin seluk atu bele tau foer sira ne'e. Agora sunu foer tenke haree nia resiklazen ba foer sira ne'e, sunu karik, massa no kalen tenke tau ketak, labele afeita ba saude publiku," deputadu ne’e sujere.

Rate this item
(0 votes)
Last modified on Tersa, 08 Outubru 2024 17:47

Independente Digital TV

Tuir ami iha Twitter

Kalendariu Notisia

« October 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
  1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30 31