Maski nune’e, iha mós alternativa seluk ne’ebé Parlamentu Nasionál (PN) hahú prepara hodi bele ‘vinga’ desizaun Tribunál Rekursu (TR) ne’ebé deside inkonstitusionalidade ho forsa obrigatoriamente ba dekretu lei rua ne’e, inklui desizaun veta husi Xefe Estadu nian rasik.

“Ami hein tempu depois bankada sira halo apresiasaun maka haree desizaun saida maka atu foka”, tenik nia, iha Uma Fukun PN, horisehik.

Tanba tuir Konstituisaun RDTL, nia dehan, Prezidente Repúblika tenke fó tempu ba Parlamentu atu halo apresiasaun iha loron sianulu (90) nia laran.

Nia dehan, iha dalan tuir artigu 149 númeru 4 hateten, Parlamentu Nasionál bele halo apresiasaun konfirmasaun votu haruka fali ba Xefe Estadu, tanba ida ne’e prevee iha Konstituisaun.

Alternativa seluk maka, PN bele konsidera hodi halo alterasaun bazeia rekomendasaun husi Tribunál hodi bele haruka fila Prezidente Repúblika hanesan lei foun. Tuir nia, lei rua ne’e presiza votu maioria kualifikada, la presiza dois tersu (2/3) tanba materiál lei rua ne’e la tama ba artigu 95 númeru 2.

Desizaun Tribunál Aas Liu PN Iha fatin hanesan, Deputadu Bankada Partidu Demokrátiku (PD), Adriano do Nascimento hateten, Tribunál ninia desizaun ne’e finál, laiha Parlamentu Nasionál maka boot liu fali Tribunál Rekursu ninia desizaun.

“Karik halo fali lejizlasaun foun hodi haruka fali ba ne’e bele tanba Tribunál halo desizaun finál katak, LFP no LAP ne’e inkonstitusionál. Labele halo konfirmasaun votu ba lei rua tanba desizaun tribunál boot liu iha nasaun ne’e”, tenik nia.

Nia dehan, agora tenke halo fali lei foun hodi avansa haruka fali ba Prezidente Repúblika depois maka haree, maibé laiha ona negosiasaun ho tribunál.

Antes ne’e, liu husi desizaun Tribunál Rekursu nian deklara inkonstitusionalidade ho forsa obrigatoriamente tanba viola ba artigu 139 númeru 1 no 2 Konstituisaun RDTL.

Nune’e, bazeia ba desizaun ne’e Tribunál Rekursu mós husu atu bele publika iha Jornál-da-Repúblika tuir ninia tempu. Prezidente Tribunál Rekursu, Deolindo dos Santos mós deklara katak, labele esplika buat barak kona-ba pedidu rua ne’ebé mai husi Prezidente Repúblika.

“Desizaun sai ona entaun ami notifika ba Prezidente Parlamentu Nasionál no Presidente Repúblika no mós ba Prokuradór Jerál Repúblika”, dehan nia.

Nia dehan, kona-ba desizaun ne’e labele esplika razaun saida mak tribunál deklara inkonstitusionál, tanba tuir lei desizaun ne’ebé juis sira foti ne’e desizaun finál ona, la’ós negosiasaun.

Alterasaun Laiha Nesesidade Urjénsia Parlamentu Nasionál no Governu presiza atu tetu no hanoin didi'ak fila-fali hodi hamosu proposta lei foun hodi halo alterasaun ba Dekretu LAP no LFP tanba laiha nesesidade urjénsia.

Ratifikasaun Tratadu Fronteira Marítima ne’ebé hala’o ona liu husi troka Nota Diplomátika entre Timor-Leste no Austrália laiha relasaun ho lei rua ne’e.

Koordenadór La’o Hamutuk, Celestino Gusmão hateten, LAP no LFP laiha nesesidade urjente atu halo alterasaun hafoin Tribunál Rekursu deklara inkonstitusionalidade no Prezidente Repúblika veta inkonstitusionalidade, maibé troka Nota Diplomátika la’o nafatin no tratadu ne’e vigor ona.

Ne’e duni, husu ba PN atu lalika haree proposta sira hanesan ne’e ho karakter urjénsia. Presiza konsultasaun kle'an, hanoin ba sustentabilidade no mós haree ba viabilidade ekonómiku no finanseiru husi projetu Greater Sunrise.

Tuir Celestino, presiza konvensidu 90% projetu petrolíferu ne’e sei fó benefísiu no asegura kontinuidade Fundu Petrolíferu rasik.

Bainhira laiha informasaun klaru no kredivel maka sei laiha garantia ida katak osan ne’e sei uza saida hodi sustenta nasaun ne’e iha futuru. Fundu Petrolíferu bele investe iha merkadu finanseiru internasionais ne’ebé durante ne’e fó benefísiu no retornu biliaun US$ 5 (USD $5.000.000.000).

Ne’e duni, tenke asegura polítika ne’e hodi uza retornu husi Fundu Petrolíferu ne’e ba dezenvolvimentu nasaun ne’e nian.