LORON ne’e nia sente ninia mundu naksobu. Ema ne’ebé durante tinan barak nia laran sai mahon ba sira, sai uniku esperansa moris no futuru hakat ba no la fila. Laiha riku-soin mak nia husik hela, so nia domin no osan Rp 50.000.

Hafoin nia hakat, loron hirak ne’ebé mai la hanesan ona tempu bainhira nia sei iha. Sente moris sai todan no defisil liu tan. Sa tan tenke hamriik mesak hodi tau-matan ba oan na’in haat (4) ne’ebé sei kiik.

Hanesan feto no inan ida, Feliciana Mendonca, ne’ebé durante ne’e hein de’it nia laen buka osan, tenke esforsu an rasik. Nia tenke dezaraska hodi buka meius tun-sa’e atu hetan netik osan ruma hodi sustenta vida familia.

“Ha’u-nia laen mate iha tempu okupasaun Indonezia, iha tinan 1996. Uluk sei moris nia servisu hanesan sekretáriu suku nian. Bainhira nia mate nia husik hela osan 50 ribu rupiah”, dehan Feliciana iha dadalia ho jornalista INDEPENDENTE iha area Kolmera-Dili, foin lalais.

Ho osan Rp. 50.000—troka ba dollar amerika $5.00 (sura $1 hanesan ho rp.10.000), ida ne’e mak Feliciana uza hodi atende netik nesesidade uma-laran molok nia hetan ideia ruma atu halo atividade negosiu hodi hetan rendimentu.

Hafoin hanoin iha loron balun nia laran, Feliciana deside uza osan balun halo negoisiu bua-malus. Nia ba sosa ema-nia bua-malus no fa’an fila fali.

“Uluk Rp. 50.000 ne’e osan boot, agora ne’e mak la vale ona,” dehan nia ho oin-midar.

Feliciana moris iha Daisoli, Munisípiu Aileu, iha 20 Jullu 1969 no nia kaben (matebian) Jacob Fernandes moris iha Alas-Same, 6 Maiu 1942. Husi sira-nia relasaun, sira hetan oan na’in haat (4), mane 3 no feto 1.

“Feto mesak fila ona ba Moromak nia kadunan,” dehan nia ho oin triste.

Ho problema ekonomia ne’ebé nia enfrenta, fó implikasaun mós ninia oan mane na’in tolu ne’ebé la konsege remata sira-nia estudu.

“Ha’u mesak ha’u labele halo buat ida atu haruka sira ba eskola,” dehan nia.

Iha tempu ukun an, todan ne’ebé Feliciana iha neneik-neneik hahú menus bainhira nia oan mane boot, Frofiro Mendonca Fernandes, hahú halo negosiu hodi ajuda sustenta nesesidade uma-laran.

Frofiro halo negosiu faan mina eceran iha area Kaikoli.

Maromak hanesan la para atu koko Feliciana ninia fiar. Iha tinan 2013, Feliciana nia oan mane ne’e fila hikas ba Maromak nia kadunan.

“Nia mak la mate ha’u la kasian, ha’u la fa’an hanesan ne’e. Nia ne’e haree ha’u di’ak la halimar,” dehan Feliciana ho triste.

Ida lakon no ida seluk mosu, maske ida mosu ne’e la hanesan ho ida lakon, maibé pelumenus bele hakaman netik todan ne’ebé iha. Karik ida ne’e mak Feliciana sente.

Hafoin lakon nia oan mane boot, nia oan mane daruak, Simão hahú hetan servisu nudar seguransa sivil. Maske ho salariu ne’ebé kiik, maibé nia koko atu ajuda nia inan hodi hakaman todan ne’ebé iha.

Maske nia oan mane servisu ona, maibé Feliciana lakohi atu tuur de’it iha uma hodi hein. Nia mós kontinua esforsu an hodi bele hetan rendimentu.

Daudauk ne’e, Felicíana hahú halo negosiu kiik ida, fa’an lenuk ne’ebé nia hakiak rasik.

“Lenuk boot ne’e nia folin $50 dollar, lenuk ki’ik nia folin $10 dollar,” dehan nia.

Ho atividade foun ne’e, nia hein katak nia bele hetan rendimentu ne’ebé di’ak liu hodi bele atende ba ninia nesesidade.