Kuaze lorloron, Bendita ho nia maluk negosiante produtu lokal lubuk ida iha merkadu Manleuana enfrenta situasaun ne’ebé hanesan. Hein no hein bainhira loos mak sosa-nain sira hakat ba sira-nia fatin hodi sosa produtu ne’ebé sira fa’an.
Situasaun ne’e repete hela de’it lorloron, hanesan mós ho istoria ne’ebé sira bele konta ba malu hodi dudu sees baruk, dala-ruma istoria foun balun mosu. Istoria kona-ba sira-nia oan ne’ebé remata ona estudu iha nivel pre-sekundaria ka sekundaria no hakarak kontinua estudu iha nivel ne’ebé aas liu ka ezijensia oan ne’ebé hakarak sosa sasan foun.
Nesesidade hirak ne’e, aumenta tan ho nesesidade uma-laran sira seluk mak obriga Bendita ho nia maluk negosiante seluk kontinua fa’an sasan iha fatin ne’ebé ‘la rame’ ne’e no tenke hein oras barak nia laran atu sosa-nain ida mosu mai.
“Loron ida di’ak ida ema mai sosa ha’u nian ne’e to’o netik $30 hanesan ne’e, se laiha loos entaun loron ida bele hetan de’it $5,” dehan nia.
Bendita ne’ebé mai husi Poetete, Munisípiu Ermera hala’o ona atividade negosiu durante tinan barak nia laran, tan ne’e nia ambitua ona ho moruk no midar vida negosiante. Daudaun ne’e, Bendita fa’an produtu hirak hanesan lakeru, batar fulen, batar fai, fore, fehuk, talas no kontas. Produtu hirak ne’e lori husi nia oan-mane boot husi Ermera.
Iha tinan 2005, Bendita hahú sente moris ne’e sai defisil liu bainhira nia ho nia oan na’in tolu lakon sira-nia xefe familia.
Bendita tenke esforsu an mesak hodi bele apoiu nia oan sira-nia estudu no atende nesesidade uma-laran nia. Ho esforsu ne’ebé nia halo, nia oan-mane boot konsege remata nia estudu iha nivel Sekundaria. Nia oan ne’e deside hodi ajuda de’it Bendita buka osan. Nia oan-mane ida, daudauk ne’e hala’o hela estudu iha nivel universidade iha Universidade da Pas (UNPA) no oan feto ikun ne’ebé remata ona Sekundaria hili atu tuir kursu.
“Karik ha’u la fa’an see mak bele ajuda. Osan idozus de’it besik tinan ida mak foin simu. Se hein de’it ba ne’e hau-nia oan sira-nia presiza ne’e oinsa. Ne’ebé tenke naran halo tun-sa’e ba atu sustenta netik sira no haan-hemu nian,” dehan nia.
Preokupasaun Bendita kona-ba rendimentu ne’ebé menus reforsa mós husi negosiante seluk iha merkadu Manleuana.
Negosiante seluk, Terezinha Mendonça (58) dehan sasan hirak ne’ebé nia fa’an ema ladun mai sosa tan ne’e halo sira-nia rendimentu tun ba bebeik.
Tuir nia, ida ne’e akontese tanba negosiante seluk kontinua fa’an iha dalan ibun nune’e sosa-nain sira hili liu atu sosa sira-nia sasan duke hakat ba merkadu.
Negosiante sira, liliu sira ne’ebé fa’an produtu lokal simu impaktu ne’ebé boot liu, tanba bainhira ema la ba sosa sira-nia produtu, sira tenke rai de’it to’o dodok.
