Loron ne’e, terasu (halaman) Sentru Formasaun ida iha area Bekora nakonu ho ema. Sira sena malu hodi hakbesik an ba kuadru avizu atu haree lista naran ne’ebé taka iha ne’eba.

“Yes…”, dehan joven ida ho espresaun ne’ebé baibain de’it. Bele kompriende tanba ida ne’e la’os buat foun ba nia. Ne’e hanesan oportunidade ba dala rua ne’ebé nia hetan.

Iha joven ne’e nia sorin, oin ida ne’ebé hamrik ona besik oras ida la hasees nia matan husi kuadru avizu. Nia lee fila-fila naran hirak ne’ebé hakerek, ida-ida no ho neneik, karik nia matan bele haree hetan ninia naran ne’ebé sikat iha naran hirak ne’e nia leet.

Dala haat ka dala lima ona nia lee, maibé nafatin de’it. Nia la lee hetan nia naran iha lista kandidatu trabaladór Koreia Súl ne’ebé liu konkursu.

Jeferino Correia (28) la konsege atu subar ninia tristeza. Oinsa la’e, esperansa atu ba serbisu iha Koreia Sul hodi muda vida familia namlaek. Esforsu ne’ebé nia halo durante fulan neen (6) nia laran la konsege lori nia atu hetan valor di’ak iha konkursu.

Husi Ulmera

Dader ne’e, Jeferino ne’ebé prepara an ona ho ansi hakat ba estrada ibun hodi hein kareta. Durante hala’o viajen husi nia hela fatin iha Ulmera, Postu Administrativu Bazartete, Munisipiu Likisa, Jeferino hasai livru ida husi pasta laran, nia loke no lee fila fali liafuan balun iha lian Koreia ne’ebé nia hakerek.

Besik fulan neen (6) ona Jeferino tuir kursu lian Koreia iha Sentru Formasaun Lian Koreia iha Bekora, no ohin loron nia ho nia maluk lubuk ida sei ba turi teste atu bele determina see mak pasa hodi ba serbisu iha Koreia Súl.

Hafoin remata nia estudu iha nivel Sekundaria iha tinan 2010, Jeferino la konsege atu kontinua estudu iha Universidade tanba kestaun ekonomia. Nia tenke ajuda nia inan ta’a aimaran hodi fa’an. Nia aman fila hikas ona ba Maromak nia kadunan iha tinan hirak kotuk ba.

Responsabilidade ne’ebé Jeferino iha aumenta boot liu tan bainhira nia deside hola feto, sa tan bainhira nia oan-feto dahuluk moris. Nia tenke esforsu maka’as liu tan atu bele atende sira-nia nesesidade.

Jeferino hakat tuun husi karreta. Nia hasai osan tahan $5 husi bolsu. Osan ne’e nudar rezultadu husi fa’an ai-maran horseik. $1.50 mak tarifa transporte husi Ulmera to’o Tasi-Tolu ne’ebé nia tenke selu. Nia sa’e fali ba mikrolet 010 hodi kontinua nia viajen, konserteza nia tenke selu $0.25. To’o iha Bidau nia tenke troka fali kareta ne’ebé halai ba dirasaun Bekora ho tarifa $0.25. Iha viajen dala ida husi nia hela fatin to’o fatin kursu, Jeferino tenke hasai osan $2. Bainhira soma hamutuk, atu to’o iha fatin kursu no fila fali ba nia uma, Jeferino tenke hasai osan $4, ida ne’e seidauk sura karik nia sosa bee ka haan iha dalan.

Gastus ne’e ba Jeferino boot tebes, tanba rendimentu ne’ebé nia hetan husi atividade fa’an ai-sunu la barak. Iha tempu di’ak, loron ida ema bele sosa to’o $10, maibé se la’e loron ida hetan de’it $2 to’o $5.

“Ha’u tuir kursu fulan neen (6). Ha’u tama tuku 8 dader husi Segunda to’o Sesta,” dehan Jeferino iha dadalia ho jornalista Jornál INDEPENDENTE, foin lalais.

Jeferino la foti obsaun atu hela iha Dili hodi diminui gastus, tanba aleinde nia la hatene atu halo serbisu saida iha Dili, nia mós la laran-laek (tega) husik nia inan ne’ebé ferik ona serbisu mesak hodi ba buka no tesi ai-maran.

Esperansa Namlaek

“Ha’u la liu,” dehan nia hodi koko atu hatudu oin-midar maske nia oin leno moos loos sentimentu triste ne’ebé boot.

Triste tanba tempu ne’ebé nia gasta durante fulan neen (6) nia laran hanesan saugati de’it. Triste tanba nia tenke fila ba uma hodi hateke ba nia inan-nia matan hodi hatete “Ama, ha’u la liu”. Triste tanba nia gasta ona metade husi rendimentu ne’ebé nia hetan husi fa’an ai-sunu.

“Sei iha oportunidade seluk. Ha’u sei koko tan dala ida,” lia-fuan ne’ebé hanesan atu fó kontente ba an de’it.

Iha tinan ne’e, Jeferino deside hodi tuir tan kursu lian Koreia, maske nia hatene klaru katak nia sei la kompete de’it ho nia maluk ne’ebé foin aprende hanesan ho nia. Atu hetan fatin ida, nia tenke hada’u-malu mós ho sira seluk ne’ebé iha ona ‘esperensia’. Ba serbisu ona iha Korea no fila fali mai tanba sira-nia kontratu remata ona, maibé nia kontinua hakat hodi duni nia mehi atu bele muda vida familia nian.

Laiha Rotasaun

Diretór Jerál Sekretáriu Estadu Polítika Formasaun no Profisionál Empregu (SEPFOPE), Paulo Alves hatete, traballadór sira ne’ebé hetan ona oportunidade ba uluk halo servisu no bainhira sira-nia kontratu remata fila mai Timor, bele tuir fali konkursu hodi ba servisu fila-fali iha Koreia.

Maski nune’e, atu ba servisu iha Koreia Súl tenke prienxe rekizitu ne’ebé determina ona, hanesan tenke Timor-oan, idade husi tinan 17 to’o tinan 39, hatene lian Koreia no iha saúde di’ak.

“Rekizitu hirak ne’e sai hanesan kritériu ne’ebé importante tebes hodi bele ba servisu iha Koreia Súl.,” dehan Paulo.

Atu hatene lian Koreia, nia dehan, sidadaun ne’ebé hakarak sai trabaladór iha Korea Súl tenke tuir formasaun lian Koreia durante fulan neen (6) to’o tinan ida hafoin tuir ezame no bainhira liu mak bele ba Koreia Súl.

Nia hatutan, trabaladór Timor-oan iha Koreia Súl hala’o serbisu durante tinan tolu to’o tinan lima de’it, hafoin remata sira fila mai.

“Sira fila-fali mai Timor ne’e iha alternativa rua, bainhira sira servisu di’ak nunka muda servisu sira bele hetan vistu husi espesiál komitatór no la presiza tan tuir ezame sira bele fila fali, tama de’it. Sira ne’ebé mak la prienxe kritériu, sira tenke tuir fali ezame, la presiza tuir kursu, laiha problema. Sira bele tuir fila ezame bainhira pasa, fila fali ba Koreia Súl, maibé kuandu la pasa bele tuir fila fali ezame to’o liu,” dehan Paulo.

Ba sira ne’ebé komete atividade ilegál, nia dehan, lei la fó dalan ba sira fila-fali durante tinan lima nia laran. Hafoin tinan lima, bainhira hakarak ba fali, sira bele halo prosesu foun no tuir fila fali ezame.

“Ida ne’e mak prosesu ka kritériu selesaun ba Koreia Súl nian (ne’ebé) mak ita estabelese dezde ita asina akordu to’o agora,” katak nia.

Daudauk ne’e, nia dehan, teste halo kada fulan neen to’o tinan ida, no ba tinan ne’e sei halo teste iha fulan Juñu nia laran.

Kandidatu traballadór sira ne’ebé mak atu tuir teste hamutuk rihun ida-resin, barak liu mai husi Munisípiu Dili, Baukau, Lautem, Manufahi no Kovalima.