Violénsia Domestika Buras, FOKUPERS ezije Autoridade lori Kriminozu ba Justisa Featured

By Mariano Mendonça Agostu 21, 2024 571
Portavós Fokupers, Natalia de Jesus Cesaltino. Foto:INDEPENDENTE. Portavós Fokupers, Natalia de Jesus Cesaltino. Foto:INDEPENDENTE.

DILI: Violénsia domestika ne'ebé sei buras iha rai-laran, Organizasaun Naun Governamental (ONG) Forum Komunikasaun Feto Timor-Leste (FOKUPERS) ezije autoridade kompetente lori kriminozu sira ba justisa.

Portavós Fokupers, Natalia de Jesus Cesaltino hatete, mai ho nia vizaun Feto Timor-Leste moris iha dame iha uma laran, komunidade no nasaun ne'ebé respeita igualidade jéneru no ho misaun hapara violénsia hahu husi nivel individu, uma laran to'o nivel instituisional nian liu hósi movimentu hodi hakbiit feto iha aspetu hotu-hotu ho servisu integradu.

Nia haktuir, nune'e feto no mane iha konsiénsia, kompriensaun no kapasidade atu sai hósi problema injustisa no desigualidade jéneru.

"Fokupers kondena maka'as asaun violénsia hasoru feto no ejize autoridade kompetente sira lori kriminozu sira ba justisa. Fokupers, organizasaun naun-governamental ida ne'ebé servisu iha area direitu umanu, liuliu ba direitu feto no labarik feto neʼebé sai vítima husi violénsia bazeia ba jéneru (VBJ)," dehan nia, iha Salaun Fokupers, Farol, horisehik.

Nia dehan, Fokupers mós iha papel importante ida iha sosiedade hódi haree kona-ba problema violénsia doméstika, violénsia bazeia ba héneru ne'ebé akontese iha Timor-Leste no oinsa mák bele halo prevensaun iha nivel komunidade, familia no sosiedade, liu-liu atu asegura feto no labarik feto livre husi diskriminasaun, asédiu seksual, violasaun, torturasaun, lakon liberdade no vida tanbá violénsia.

"Iha tinan hirak ikus ne'e, Fokupers no ita hotu akompaña iha media sosiál hanésan jornál. Televizaun, Facebook no seluk tan, notisia sira hatudu katak feto no labarik feto barak mák sai vítima hanésan husi aktu asédiu seksuál, violénsia fiziku, violénsia psikolojiko, Violénsia Ekonómika no Omesidiu agravadu no mós violénsia sira selúk," nia dehan.

Nia dehan, aktu hirak ne'e mak konferénsia imprensa Fokupers kondena maka'as asaun violénsia hasoru feto no ejize autoridade kompetente sira lori kriminozu sira ba justisa Fokupers, Organizasaun naun governamental ida ne'ebé servisu iha area Direitus Umanus liu-liu ba Direitu Feto no Labarik Feto neʼebé sai vítima hósi VBJ.

Fokupers mai ho nia vizaun Feto Timor-Leste moris iha dame iha uma laran, Komunidade no Nasaun ne'ebé respeita igualidade jéneru no ho misaun hapara violénsia hahu husi nivel individu, uma laran to'o nivel instituisional nian liu husi movimentu hodi hakbi'it feto iha aspektu hotu-hotu ho servisu integradu. Nune'e feto no mane iha konsiénsia, kompriensaun no kapasidade atu sai hósi problema injustisa no desigualidade jéneru.

Fokupers mós iha papel importante ida iha sosiedade hódi hare'e kona-ba problema violénsia doméstika, VBJ ne'ebé akontese iha TT no oinsa mák bele halo prevensaun iha nivel komunidade, familia no sosiedade, liu-liu atu asegura feto no labarik feto livre hósi diskriminasaun, Asédiu Seksual, Violasaun, Torturasaun, lakon liberdade no vida tambá violénsia.

"Iha tinan hirak ikus ne'e, Fokupers no ita hotu akompaña iha media sosiál hanésan Jornál, Televizaun, Facebook no seluk tan, notisia sira hatudu katak feto no labarik feto barak mák sai vítima hanésan husi aktu Asédiu Seksuál, Violénsia Fiziku, Violénsia Psikolojiko, Violénsia Ekonómika no Omesidiu agravadu no mós violénsia sira selúk. Aktu hirak ne'e mak violasaun hasoru feto no labarik feto ne'ebé akontese iha Munisipiu sira hanésan iha Likisa, Baucau, Ainaro, Bobonaro (Batugade, Atabae, Kailaku), Same no Dili - Bebonuk, Comoro, Rai Kotu, no ikus akontese iha Merkadu Taibesi ne'ebe sai ona atensaun públiku," nia dehan.

Relatóriu organizasaun sosiedade sivil (Relatoriu Institusionál JSMP tinan 2022) konfirma katak entre tinan 2020 to'o 2022, kazu VBJ okupa fatin aas liu entre 71% to'o 75% hosi totál kazu krime ne'ebé JSMP monitoriza iha tribunal sira. Fokupers rejista mos 95% sobrevivente Violensia Domestika no maioria hela iha Uma Mahon Fokupers tamba tauk, la seguru no trauma.

Faktu ne'e hatudu katak VBJ reprezenta persentajen boot liu iha sistema justisa formål Timor nian, maibé to'o ohin loron, instituisaun estadu, partikularmente setor justisa sira la hatudu esforsu no halo ezersisiu ho vizaun institusionál ida klaru atu responde ba realidade hirak- ne'e.

Fokupers lamenta no kondena maka'as kualker aktu violénsia sira ne'e nu'udar siklu violénsia neʼebé kuntinua tamba implementasaun Lei Kontra Violénsia Doméstika (LKVD) No.7/2010, seidaúk másimu mesmu iha politika no inisiativa oioin maibe sei iha nível serimonial deit. Ho núne'e Fokupers mós halo nia auto avaliasaun atu hadia diak liu tan Fokupers nia prestasaun servisu prevensaun no responde ba violénsia hasoru feto no labarik feto sira.

Tamba ne'e Fokupers hakarak apela no ezije ba entidades no autoridade relevantes sira hotu hanésan tuir mai ne'e: Ida Parlamentu Nasional tenki asegura alokasaun orsamentu sensivél ba jéneru iha Orsamentu Jeral do Estado iha Linas Miniteriu Xave sira ba implementasaun Lei Kontra Violénsia Doméstika (LKVD) no Planu Asaun Nasional Violénsia Bazeia ba Jéneru (PAN VBJ) 2022-2032 no halo fiskalizasaun ho rigorozu ba ninia implementasaun programa sira.

Rua husu ba Igreja Katólika no Konfisaun Reliojiozu sira hotu iha TL atú haforsa liú tan formasaun ba kazál pre-matrimoniu ba komunidae em jeral túir prinsipiu no valores relijiaun idak-idak nian, promove paz no respeita Direitus Umanus no hakribi violénsia.

Tolu husu ba Orgaun Judisiáriu sira atu implementa Lei Kontra Violénsia Domestika (LKVD) no lei sira selúk ne'ebé relasiona ho aktu krime ho rigorozu no aplika duni túir normas judisiál neʼebé iha ona no avalia regularmente tendénsia krime sira neʼebé julga iha tribunál no pena neʼebé aplika ba (kondenadu) sira.

Ida ne'e esensial tebes atu asegura katak sistema legál/juridiku funsiona hodi garante protesaun adekuda ba vitima sira no prevene krime seluk akontese iha futuru.

Haat husu ba Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL) halo atuasaun imediata ba krime publiku túir lei haruka no kna'ar PNTL nian ho severidade.

Lima husu ba Sekretária Estadu ba Igualidade (SEI), Atú haluan no haforsa liután sosializasaun ba Lei sira neʼebé liga ho Violénsia Bazeia ba Jéneru (VBJ) hódi abranje ba komunidade iha territoriu tomak, ho kordenasaun besik liu tan ho sosiedade sivil hodi muda norma sosiál sira neʼebé kuntinua haforsa imbalansu poder no dizigualdade iha sosiedade.

Neen husu ba Ministeriu Xáve sira nu'udar implementadór Lei Kontra Violénsia Doméstika no Planu Asaun Nasional Violénsia Bazeia ba Jéneru atu tau iha Planu Asaun Anuál tinan 2025 nia ba oin iha alokasaun Orsamentu Jeral do Estadu ba dezenpeña sira nia funsaun iha prevensaun no responde ba Violénsia Bazeia ba Jéneru.

Hitu husu ba Provedór Direitus Humanos no Justisa (PDHJ) atu asegura implementasaun Lei liu hósi monitorizasaun ba lei sira Manuais, Regulamentu sira nia implemtasaun ho efikas tuir prinsipiu DH no Boa Governasaun

Ualu ba organizasaun sosiedade sivil hotu atu haforsa rede advokasia iha prevensaun, protesaun no prestasaun servisu iha akompañamentu ba Vitima Violénsia Bazeia ba Jéneru (VBJ) iha territoriu tomak.

Sia ba Lideransa komunitariu sira atu garante katak komunidade sira hotu bele iha konsiensia atu prevene violénsia hasoru feto iha komunidade no hala'o kana'ar hódi responde ba Violénsia Bazeia ba Jéneru (VBJ) túir lei haruka.

Sanulu husu ba Komunidade sira hotu atu hakribi no hapara Violénsia oi-oin hasoru feto no labarik feto atu halo medidas de prevensaun antes akontese no responde imediata ba violénsia doméstika bainhira akontese, tamba Violénsia Doméstika konsidera nu'udår Krime Públiku. Se deit mak haré no rona Violénsia Doméstika akontese iha uma ka iha fatin públiku sira hatoo kedas keixa ba polisia atu tulun vítima.

Sanulu resin ida, Fokupers apresia ba  Presidente da Repúblika hodi kondena ona aktu violénsia doméstika ne'ebé akontese iha Taibessi fatin públiku no mos violénsia hasoru feto sira seluk.

Fokupers mós husu ba Presidente Repúblika hodi kontinua superviziona servisu instituisaun relevante sira, sistema judisal sira iha kombate, prevene no responde ba violénsia hasoru feto no violensia domestika.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV

Tuir ami iha Twitter

Kalendariu Notisia

« September 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
            1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29
30