Anin ne’ebé dala-ruma hu’u maka’as no iha tempu seluk hu’u neneik, se is fresku ba isin. Dala-balun, udan suviska ne’ebé habokon roupa halo isin nakdedar.

Aitahan ne’ebé iha menutu hirak liu ba satan udan-been, la forsa ona atu tahan, tanba volume bee ne’ebé husi menutu ba menutu aumenta boot. Isin-kiik ida ne’ebé hamriik iha ai-hun ne’e nia okos hahú laran susar.

Nia matan hateke ho susar ba karosa ne’ebé para iha nia sorin. Loron sorin ona, pentolan ne’ebé nia fa’an ladauk folin. Udan halo nia la konsege atu la’o dook hanesan loron baibain.

Janu Falo (15), labarik husi Rejiaun Autonomu Oekusse, durante tinan rua ona, 2014-2016, serbisu fa’an pentolan.

Lorloron, Janu dudu karosa ne’ebé ense ho pentolan $20 tama sai bairu-bairu no eskola sira hodi fa’an.

Labarik ne’ebé moris iha Sakato iha fulan Marsu tinan 2002, husi fuan domin Sebastião Sego (71) no Rosita Meton (69), deside mai Kapital Dili hodi buka osan atu apoiu ninia inan-aman.

Iha tinan 2014, Janu sama ain iha Sidade Dili. Fofoun nia tama-sai loza sira hodi oferese an atu bele serbisu, maibé tanba nia idade sei kiik, loza-nain sira simu nia.

“Iha loron ida, ha’u hetan labarik ida dudu karosa pentolan. Kolega ne’e ema Oekusse, ne’ebé ha’u husu halimar kona-ba serbisu ne’ebé nia halo. Depois kolega ne’e dehan nia fa’an ema nia pentolan, no nia simu osan husi atividade ne’e,” dehan Janu iha dada-lia ho jornalista jornál INDEPENDENTE iha area Komoro, Tersa (31/01).

Rona informasaun ne’e, Janu lakohi lakon oportunidade, nia husu ba nia kolega ne’e atu husu ba nia patraun karik presiza ema nia hakarak mós atu serbisu.

“Kolega ne’e ba fó hatene Patraun no Patraun husu atu ha’u ba hasoru nia. Ha’u kontente tebes tanba bele hetan serbisu,” dehan nia.

Husi atividade fa’an pentolan ne’e, Janu simu salariu $120 kada fulan.

“Osan ne’e balun ha’u uza atende ha’u-nia nesesidade no balun ha’u haruka ba ha’u-nia inan-aman iha Oekusse,” dehan nia.

 Fó Serbisu ba Labarik

Marcel Lafu, ema Oekusse ida mak fó serbisu ba Janu. La’os de’it Janu, Marcel iha funsionariu na’in lima (5), inklui Janu.

“Labarik sira ne’ebé fa’an pentolan hamutuk na’in lima (5) ne’e mai husi Oekusse hotu. Sira balun hela hamutuk ho ha’u no balun hela hamutuk ho sira-nia família. Labarik ne’ebé hela ho ha’u ne’e na’in tolu (3), sira hela hamutuk iha kuartu ida,” informa Marcel.

Durante ne’e, Marcel dehan nia trata labarik sira ho di’ak no fó salariu ne’ebé tuir salariu minimu ne’ebé governu fó sai.

“Sira ne’ebé hela ho ha’u dader matabisu ami hamutuk, (matabisu) hotu mak hafoin ba fa’an pentolan, hotu ou lae meiudia sira tenke mai uma par han, depois mak kontinua ba fa’an fali,” dehan Patraun ne’e.

Kondisaun ekonomia familia, dala-barak obriga labarik sira atu tuun direitamente hodi serbisu. Sira tenke leba todan ne’ebé loloos seidauk merese ba sira atu hiit.

Sosiadade Sivil balun no Governu rasik dala-barak hakilar kona-ba direitu labarik nian, maibé realidade, iha kapital Dili ne’ebé sai sentru ba buat hotu, labarik lubuk mak seidauk goza sira-nia direitu. Kazu sira ne’e konsidera akontese iha ita-nia inus-okos, karik tanba iha inus-okos ne’e mak halo matan la konsege atu haree hetan.