Jestór Programa HAK, Adelio da Costa informa, iha tinan 2019 HAK foti dadus uma-kain suku no aldeia sira ne’ebé hetan asesu ba bee-moos.
Ba dadus jeral iha Timor-Leste, nia hatete, iha aldeia 349 husi suku 57, uma-kain 34.391 mak asesu kanalizasaun bee. Husi númeru ne’e, uma-kain ne’ebé asesu bee mota hamutuk 4.643 no bee posu hamutuk 3.447.
Ba uma-kain ne’ebé konsumu bee-mota, nia hatete, númeru barak liu iha kapital Dili ho total uma-kain 1.754.
“Iha kapital Dili ne’ebé tuir HAK nia deskobrementu iha suku hamutuk 7, aldeia hamutuk 61, ho nia total uma-kain hamutuk 13.660, uma-kain ne’ebé konsege hetan kanalizasaun bee-moos hamutuk 11.641, no uma-kain ne’ebé la konsege hetan kanalizasaun bee-moos no konsumu de’it bee mota hamutuk 1.754,” informa Adelio iha nia knar fatin, Farol, Segunda (20/07).
Aleinde bee mota, nia hatete, iha uma-kain 265 iha Dili mak durante ne’e konsumu bee posu.
Tuir nia, uma-kain barak iha Dili seidauk asesu bee-moos tanba atetude komunidade nian, tanba iha komunidade barak mak uza sanyo hodi dada bee, nune’e komunidade sira seluk la asesu.
“Sira hetan kanalizasaun husi SAS, maibé sira uza Sanyo, entaun komunidade sira ne’ebé hela iha kotuk labele asesu, nune’e sira konsumu de’it bee posu, bee ne’ebé sira baku rasik,” dehan nia.
Nia dehan, dekretu lei númeru 4/2004 bandu ema atu fura bee, tanba bee iha rai okos ne’e estadu nian.
“Maibé ema barak no mós kompaña barak maka uza hela bee posu, hanesan ootel boot sira, ne’e sira uza bee rai laran, bee ne’ebé sira fura rasik, loloos ne’e estadu tenke kontrola, tanba na’in ba rikusoin iha rai okos ne’e mak estadu.”
PM Taur Orienta MOP Tau Prioridade
Entretantu, Primeiru Ministru Taur Matan Ruak orienta Ministru Obras Publiku Salvador Eugenio Pires, atu haree no tau ba planu prioridade problema bazika ne’ebé populasaun hasoru, liu-liu bee-moos, eletrisidade, no estrada, iha Orsamentu Jeral Estadu (OJE) ba tinan 2021.
Orientasaun ne’e, PM Taur fó ba Ministru Salvador liu husi enkontru entre PM Taur ho parte MOP no ekipa director sira husi aréa relevante hanesan bee, saneamentu, estrada no eletrisidade.
“Planu ba bee-moos nian iha 2021 dezeña hela, ne’ebé prepradu hela. Ba 2020 tau maibé la konsege implementa tanba orsamentu, maibé sei implementa iha tinan 2021,” dehan nia.
Ba estrada, nia hatete, tuir planu iha tinan 2020 halo reabilitasaun ba estrada rural ho total kilometre 270, maibé la konsege no sei tau hotu ba tinan 2021.
