Sekjer Kao hato’o kestaun ne’e bainhira hala’o ninia viajen servisu iha Timor-Leste no hasoru-malu ho lider Timor-oan sira.

“Ha’u haree Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta, iha komitementu boot kona-ba Timor-Leste nia adezaun ba ASEAN. Timor-Leste sempre iha kompromisu no hakarak atu hola parte ba ASEAN no kompromisu ne’e sei nafatin iha ne’e no forte tebes,” deklara Kao hafoin enkontru ho PR Horta, iha Palasiu Prezidensiál Bairu-Pite, Tersa (02/04).

Iha sorumutu ho PR Horta, nia dehan, koalia kona-ba oinsa mak Timor-Leste hola parte iha atividade oioin ne’ebé ASEAN iha, no oinsa mak nasaun membru ASEAN sira bele ajuda Timor-Leste iha parte sira ne’ebé seidauk iha atu bele atinze metas sira ba ASEAN.

Klaru katak, iha ona vizaun ida forte atu Timor-Leste sai parte husi ASEAN no kompromisu maka’as atu halo servisu atuál sira ba estadu Timor-Leste ne’ebé formalmente husu atu sai membru kompletu ba ASEAN desde tinan 2011. 

“Ami hein atu servisu besik ho Timor-Leste iha nivel oioin tuir matadalan no road maps ba adezaun ne’ebé adota ona iha tinan 2023.”

Husi tempu ne’ebá kedas, nia hatutan, iha ona atividade barak ne’ebé implementa ona. Iha ekipa konvidadu atu partisipa iha reuniaun sira, programa no atividade sira, atu delegasaun sira Timor-Leste nian partisipa liu tan hodi hasa’e no hametin kapasidade funsionáriu sira ne’ebé mak sei lidera iha negosiasaun no bainhira Timor-Leste sai membru kompletu bele prepara an atu sai membru konsellu.

Kao hatutan, nia kontente mós bainhira hatene katak Parlamentu Nasionál Timor-Leste nian harii tiha ona komisaun ida ne’ebé sei ajuda atu aselera aplikasaun tratadu no akordu sira.

“Ha’u hanoin katak ida ne’e mak mudansa ida, maibé iha tempu hanesan ami mós haree hotu katak meza sira ne’e hari’i ona misaun atu servisu hamutuk ho ami no jere estadu sira. Tan ne’e ha’u hanoin katak ida ne’e mak progressu boot tebes. Ami hein atu kontinua intensifika esforsu husi parte rua, klaru katak, ami rona kona-ba ne’e husi reuniaun sira ne’ebé ekipa hatete atu sai kompletu.”

Ho preparasaun hirak ne’ebé TL halo, nia dehan, to’o iha tinan 2025 desizaun ba adezaun TL ne’e sei foti husi nasaun membru ASEAN.

“Maibé hanoin katak di’ak atu rona husi parte hotu hodi tau iha fatin, ne’e mak timeline ida, no hatudu katak ida ne’e prontu ona no bele lori aplikasaun sira ne’e nu’udar membru kompletu,” dehan nia.

Hasoru PM Xanana

Aleinde hasoru-malu ho PR Horta, Sekjer ASEAN hasoru-malu mós ho Primeiru Ministru, Kay Xanana Gusmao.

PM Xanana hatete, iha reuniaun ho Sekjer ASEAN ne’e koalia kona-ba oinsa mak TL sai membru ASEAN.

"Ohin ami ko'alia uitoan oin nusa mak atu sai membru (plenu ba ASEAN). Señór (Sekjer) ne'e fó ideia importante tebtebes atu ita prepara ita-nia aan rasik hodi bele iha tinan (2025) mai ne'e Timor-Leste bele sai membru ASEAN," dehan PM Xanana iha salaun Gabinete Fronteira Maritima, Palásiu Governu, Tersa (02/04).

PM Xanana kontente ho prezensa husi Sekjer ASEAN ne’e iha Timor-Leste.

"Ita atu dehan de'it katak nia iha ne'e loron ida ka rua de'it mais okupadu tebtebes, aban (ohin) sei iha workshop oan ida, nia mós ba iha ne’ebá atu ko'alia, ne'eduni lori Timor-Leste no governu nia naran agradese tebes prezensa Sekretáriu Jerál ASEAN nian mai Timor-Leste," dehan Xefe Governu ne’e.

Iha fatin hanesan, Sekjer Kao hatete, nia hasoru-malu ho PM Xanana hodi ko'alia kona-ba preparasaun Timor-Leste nian atu adere ba ASEAN.

"Obrigadu barak ha'u bele hasoru Primeiru Ministru atu ko'alia kona-ba preparasaun ne'ebé la'o hela, kompromisu sira ba Timor-Leste atu sai full member ba ASEAN," Kao dehan.

Vizita PN

Sekretáriu Jerál ASEAN, Kao Kim Hourn, halo mós vizita ba Parlamentu Nasionál (PN) hodi haree direita atividade no servisu PN nian relasiona ho prosesu Timor-Leste nia adezaun ba ASEAN.

“Nia hakarak mai haree oinsá ita-nia preparativu, inkluí mós aprova tratadu sira. Ita iha 66 tratadu ne’ebé prontu ona atu lori mai Parlamentu Nasionál  no Sekretáriu Jerál ASEAN ne’e mai haree ita-nia preparativu sira ne’e hotu ita iha seriédade duni ka lae,” dehan Prezidente PN, Maria Fernanda Lay, hafoin simu vizita husi Sekjer ASEAN, iha PN, Tersa (02/04).

Ho vizita husi Sekjer ASEAN ne’e, Prezidente PN ne’e espera TL sei sai duni membru ASEAN no sei lori benefísiu mai povu Timor-Leste, liu-liu ba joven sira iha futuru.

“Rekomendasaun husi Sekretáriu Jerál ASEAN hato’o katak servisu la fasil, konserteza katak iha enkontru lubuk ida ita tenke partisipa, nune’e mós preparativu mós ho Lei saida mak Parlamentu Nasionál tenke prepara par atu bele aselera ita-nia adezaun ba ASEAN iha tinan oin," dehan nia.

Enkuantu, iha vizita ne'e, Sekjer ASEAN hala'o mós enkontru ho Prezidente PN, Vise Prezidente PN, no lider bankada sira.