Xefe Departamentu Moras La Hada’et, MS, Frederico Bosco Alves hatete, bazeia ba peskiza fatór risku ba moras la hada’et iha TL, hatudu katak adultu tinan 18 to’o tinan 69 ne’ebé fuma hamutuk porsentu 70 no labarik ho idade tinan 13 to’o tinan 15 ne’ebé fuma hamutuk porsentu 35.

Husi porsentu 35 ne’e, nia esplika, labarik porsentu 71 mak sai nu’udar fumadór pasivu, katak sira la fuma direitamente maibé horon sigaru suar husi ema sira ne’ebé fuma iha fatin públiku sira, hanesan eskola, jardin, no edifisiu públiku.

Labarik hirak ne’e, nia hatete, hatama iha kategoria fuma pasivu tanba maske horon de’it sigaru suar, maibé sei fó mós impaktu ba sira-nia saúde hanesan mós ho ema ne’ebé fuma sigarru ativu.

“Hanesan iha uma laran, laen fuma, feen la fuma, (mais) nia (feen) mak iha posibilidade boot hetan problema ba pulmaun, hanesan dada iis boot,” esplika Frederico iha nia knar-fatin, Sesta (14/08).

Tuir matenek balun, Frederico hatutan, ema ne’ebé mak horon ne’e hetan impaktu boot liu fali ema ne’ebé  mak fuma, tanba sigarru nia suar ne’e kahur ka kontamina ona ho ambiente sira seluk.

“Tanba ne’e nia perigu ne’e dobru, entaun ema ne’ebé mak horon ne’e dobru liu fali ema ne’ebé mak fuma, ida ne’e mak nia impaktu real husi horon sigarru nia suar,” nia hatutan.

Tan ne’e, nia husu ba Autoridade Munisípiu sira atu kontrola sidadaun sira labele fuma iha fatin públiku.

Iha parte seluk, Jestór Aliansa Nasional Kontrolu Tabaku (ANKT) Sancho Fernandes hatete, maski dekretu lei kontrolu tabaku númeru 14/2016 regula sirkulasaun tabaku iha rai laran no bandu atu labele fuma iha fatin públiku sira, maibé, rezultadu peskiza husi ANKT iha munisípiu Dili no Ermera, hatudu katka sidadaun sira sei kontinua fuma iha fatin públiku, hanesan transporte laran, edifisiu públiku, merkadu no mós eskola.

Nia hatutan, ANKT halo peskiza ba fatin públiku sira tuir ne’ebé proibidu atu fuma, no rekolla amostra ne’ebé hamutuk 1.007, ne’ebé hatudu katak 74% sei fuma iha fatin públiku.

Ho peskiza ne’e, nia hatutan, hatudu katka rezultadu husi implementasaun dekretu lei ne’e seidauk másimu tanba maioria sei nafatin fuma iha fatin públiku.

Nia informa, peskiza ne’e ANKT foin halo de’it iha munisípiu rua tanba limitasaun rekursu umanu, maibé iha ona planu atu halo preparasaun ba futuru atu realiza mós iha munisípiu sira seluk.