Akademista husi Universidade Nasionál Timor Lorosa’e (UNTL), Victór Soares konsidera deputadu sira iha PN hanoin sira-nia an no haluha tiha povu ne’ebé sira reprezenta.
“Na’i deputadu sira mós haree fila fali realidade povu nia moris ne’e, liu-liu gerileiru sira uluk luta ne’e uma laiha, tanba agora ita haree edifisiu (PN) agora sei sufisiente hela,” dehan Vitór, iha Faspol, UNTL, Kaikoli, Sesta (14/08).
Tuir nia, atu harii edifisiu foun PN no uma ba deputadu ne’e di’ak, tanba sira presiza iha fasilidade hodi bele fasilita sira-nia serbisu, maibé la’ós tempu agora.
“Agora ita haree ba kondisaun povu nian katak ita hakarak ukun an la’ós ema ida de’it mak moris di’ak, mais hotu-hotu tenke moris di’ak, povu kuandu uma di’ak, haan no hemu loron-kalan sufisiente, ne’e laiha problema,” nia hatete.
Maibé, nia afirma, daudauk ne’e povu barak ne’ebé kontribui ba ukun aan, liuliu sobrevivente 1975, to’o agora seidauk hetan buat ida. Enkuantu deputadu sira sa’e karreta prado no iha uma di’ak.
“Deputadu eleitu husi povu, tanba ne’e atendimentu ba povu ne’e importante, labele fasilidade luxu tiha, depois povu kiik ain tanan presiza ita-nia atendimentu de’it mós haree la vale, ne’e la di’ak, ida ne’e la’ós ukun aan,” nia haktuir.
Tanba ne’e, nia husu PN atu haree lai ba nesesidade baziku povu TL nian hanesan eletrisidade, bee-moos, estrada, eskola, saúde, no seluk tan, hafoin hanoin fali sira-nia an.
Promove Klase Sosial
Iha fatin ketak, Diretór Ezekutivu FONGTIL Daniel Santos do Carmo hatete, planu PN nian atu harii edifisiu no uma ba deputadu, demonstra polítika ida ne’ebé gastu povu nia osan no laiha produtividade.
Tuir nia, planu ba harii edifisi foun PN ne’e bele, tanba la’os atu harii ba sira de’it maibé ba deputadu sira tuir mai, maibé polítika ida halo uma ba deputadu sira ne’e polítika ida ne’ebé la serve ka la merese tuir kondisaun real iha TL.
Tanba, nia hatutan, deputadu ne’e reprezenta povu tan ne’e tenke halo serbisu ida adapta tuir kondisaun povu nian, la’os gasta povu nia osan ba halo planu atu fó previloziu barbarak.
“Hetan pulsa, hetan buat hotu-hotu, depois agora atu hetan tan uma, ne’e polítika ida ne’ebé la di’ak no ida ne’e mós hatudu katak deputadu ka asesor sira ka ema sira serbisu iha administrasaun iha ne’eba ne’e laiha planu di’ak.”
“Sira hanoin katak susesu ba sira ne’e mak ida halo uma boot, halo uma nabilan, ne’e la’os, ba ideial ne’e mak oinsa fatin atu simples halo nusa maibé importante mak kondisaun sufisiente atu halo serbisu hodi fó resposta ba povu nia problema, ida ne’e mak bolu dehan reprezentante povu ida di’ak,” nia hatete.
Tuir nia, planu atu harii uma ba deputadu ne’e atu promove de’it klase social.
“Forma klase sosiál barbarak, ema bainhira ba barbarak tanba uza lei depois halo polítika, halo programa sira ne’ebé fó benefisiu ba sira-nia aan, to’o ikus sira sai tiha klase sosiál ida ne’ebé hanesan diferente boot ho komunidade baibain,” dehan Daniel.
Nia hatete, deputadu hela uma estadu, ahi, bee no buat hotu-hotu estadu mak responsabiliza, maibé produtividade laiha.
“Ida ne’e no la merese atu halo uma deputadu sira, tanba sira halo saida? reprezenta povu, povu nia kondisaun moris mais pior hela, ba halo uma ba deputadu sira, ne’e mak FONGTIL hanoin sosa karreta ba sira seidauk to’o depois agora hakarak halo tan uma.”
Entretantu, Reitor Universidade da Paz (UNPAZ) Adolmando Amaral hatete, deputadu sira labele preokupa lai uma ka fatin serbisu, tanba ho fatin ne’ebé daudauk ne’e sira hala’o serbisu ba mós rezultadu serbisu laiha.
“Ha’u hanoin Parlamentu Nasionál haree lai buat sira ne’ebé urjente sira, bele rezolve iha tempu badak, sira labele preokupa lai uma ka fatin serbisu ba sira, fatin ne’ebé iha de’it ona mós sira halo serbisu ita seidauk haree rezultadu,” katak nia.
Tuir nia, to’o ohin loron buat barak mak deputadu sira seidauk konsege halo, tan ne’e di’ak liu sira tau atensaun lai ba buat sira ne’ebé sira bele halo hafoin sira preokupa fatin ba sira atu bele halo serbisu iha tempu sira tuir mai.
“Agora povu de’it mós moris hanesan ne’e hela, sira dehan sira ne’e reprezentante povu atu ba iha PN atu halo buat ruma ba povu ida ne’e ninia di’ak, tanba sa mak sira buka sira mak di’ak uluk fali povu? povu seidauk di’ak sira hakarak mak di’ak uluk fali, hanoin ne’e mós la loos.”
“Se iha rai, iha osan, di’ak liu tau ona atensaun ba povu ne’e nia moris, depois povu ne’e di’ak ona ba mak haree deputadu sira-nia fatin, tanba agora ne’e deputadu sira fatin ne’e la urjente, povu ninia moris ne’e mak urjente,” dehan Reitór UNPAZ ne’e.
