PM Xanana Husu MAPPF Halo Identifikasaun ba Fatin Ne'ebé Presiza Refloresta Featured

By Ivonia Varela Marsu 22, 2025 205
PM Xanana kuda ai-oan iha selebrasaun loron mundiál Floresta iha Balac, Suku Ateas Munisípiu Manatuto, Sesta (21/03) foto/ Media SEF. PM Xanana kuda ai-oan iha selebrasaun loron mundiál Floresta iha Balac, Suku Ateas Munisípiu Manatuto, Sesta (21/03) foto/ Media SEF.

MANATUTO: Primeiru-Ministru Kay Rala Xanana Gusmão husu ba Ministériu Agikultura Pekuaria Peskas no Florestas atu halo identifikasaun ba fatin sira ne'ebé presiza refloresta.

Primeiru-Ministru hatete, kada Munisípiu, Ministériu Administrasaun Estatál (MAE) halo ona ordenamentu teritoriu hodi  hare ona floresta sira iha kada Munisípiu no identifika ai sira ne'ebé uza ba produsaun, Indústria no uma, atu nune'e ba oin ema labele estraga tan.

“Iha planu ordenamentu teritoriu kada munisipiu, iha fatin barak ne'ebé kapaas tebes, maibé ema seidauk tama, tanba ne'e, tenki hamutuk ho autoridade komunitariu presiza halo identifikasaun ba fatin sira floresta nian nune'e ema labele tama hodi estraga. Tanba ne’e komesa identifika ona,”dehan PM Xanana bainhira partisipa iha loron mundial Floresta, ne’ebé selebra iha Aldeia Balak, Suku Aiteas, Munisipiu Manatuto, Sesta (21/03).

Primeiru-Ministru mós bolu atensaun ba komunidade sira atu kada tinan tenki kuda ai-oan millaun ida, ho nune'e presiza halo mobilizasaun didi'ak populasaun sira atu kuda ai-oan.

Xefe Governu afirma, mundu tomak afeita ba mudansa klimatika. Ne’e duni importante tebes atu halo identifikasaun ba fatin florestas no fatin sira ne'ebé presiza refloresta, fahe informasaun ba povu tanba mudansa klimatika ne'e ema hotu lahatene.

"Ita nia rai ita hare kada kilometru ida foin iha ai-hun ida tanba ne'e ita atu reflorestasaun ba fatin sira hotu, buka hanoin foun oinsa atu prezerva, prezerva no aumenta kuda tan," PM Xanan husu.

Iha fatin hanesan, Sekretáriu Estadu Florestas, Fernandinho Vieira da Costa hatete, Floresta ka ai-laran la'ós de'it hanesan ai-hun lubun ida, maibe floresta maka ekosistema moris ne'ebé suporta biodiversidade, regula siklu bee nian, hasa'e rai bokur, no sustenta produtividade agríkola.

Iha Timor-Leste, floresta sai ona hanesan fundasaun ba kondisaun moris iha área rurál no sidade fornese ai-han, ai-moruk no ai-sunu ba komunidade barak, maibé, kobertura florestal nian komesa menus daudaun ona, tun ba 50% husi total área floresta 869.000 hektares hafoin tinan barak nia laran.

“Kauza prinsipál husi desflorestasaun maka prátika agríkola ne'ebé la sustentavel hanesan lere no sunu, to’os muda ba mai, inklui dependensia ba ai-sunu. Dezafiu hirak-ne'e afeta tebes ba ita-nia sistema Ai-han no Seguransa Bee,” katak SEF

Governante ne’e esplika, Governu Timor-Leste, liu-husi Sekretáriu Estadu Floresta, Miniteriu Agrikultura, Pekuária, Peska no Floresta iha kompromisu atu kontinua promove jestaun floresta sustentável, reflorestasaun, no inisiativa agrofloresta hodi proteje rekursu naturál no hadi’a seguransa ai-han no bee.

Tanba, bazeia ba polítika IX Governo konstitusional, liu husi SEF mós nafatin kontinua dezenvolve sentru viveiros permanentes no viveiros komunitariu, hodi fó apoiu ai-horis ba komunidade ne’ebé bele dezenvolve, hodi fornese matérias-primas ba industrias ki’ik no ba karpintarias ba produsaun mobiliários.

Enkuatu, Totál produsaun ai-oan iha tinan 2024 hamutuk 460, ne’ebé mai husi Sentru Viveiros Permanente Maubara, Viveiros permanente Pato Munisípiu Lautém, Viveiros permanente Rai-tahu Munisípiu Viqueque, no Viveiros permanente Betano Munisípiu Mahufahi, no Viveiros komunitaria iha munisipiu ualo. Espésies ne’ebé produz tinan-tinan mak hanesan Ai-kameli, Ai-teka, Ai-mahoni, Ai-saria, Ai-Naa.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV

Follow us on Facebook

Kalendariu Notisia

« March 2025 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31