Tuir informasaun ne’ebé jornal INDEPENDENTE asesu husi fonte importante ida hatete, membru governu balun ne’ebé mak la kontente ho públikasaun husi Jornal INDEPENDENTE halo presaun ba Polisia Nasionál Timor-Leste hodi notifika Xefe Redasaun Jorgino dos Santos no jornalista Domingos Gomes.

Informasaun husi fonte ne’e afirma hikas husi Komandante Servisu Investigasaun Kriminal Nasionál (SIKN), Jorge Monteiro katak, SIKN hasai notifikasaun bazeia ba karta keixa formal ne’ebé ninia kopia hato’o mós ba alta entidade sira ne’ebé ukun Timor-Leste.

Komandante ne’e dehan, karta notifikasaun ne’e sai duni husi SIKN-PNTL bazeia ba keixa formal ne’ebé SIKN simu.

“Ha’u hakarak hatete katak prosesu ida ne’e klaru ke Servisu Investigasaun Kriminal PNTL inisia bazeia ba keixa eskrita, ita laos simu keixa verbal, keixa (husi) WA, keixa (husi) messenger, keixa (husi) telefone. Keixa ne’e Servisu Investigasaun Kriminal PNTL asegura liu husi keixa ne’ebé ke formal ho eskrita i liu husi despaixu.”

“Ha’u hanoin keixa ne’e laos sai buat ida ne’ebé ke segredu tanba keixa ne’e mós aleinde hato’o eskrita ba iha Komando Jeral PNTL, karta kopia keixa sira ne’e mós hato’o ba alta entidade sira ne’ebé ke ukun iha ita-nia rai ne’e, ne’ebé ha’u hanoin keixa ne’e formal,” deklara Komandante Jorge husi ninia intervista iha programa segimentu ‘7 Minutos’ iha kanal Radio Televizaun Timor-Leste iha edisaun 26 Outubru, ne’ebé jornal INDEPENDENTE sita, Kinta (27/10).

Komandante ne’e hatete, maske hasai karta notifikasaun refere, maibé SIKN laiha intensaun atu kriminaliza jornalista.

“Klaru ke SIK PNTL ho onestidade, ho responsabilidade tomak, hakarak hatete katak ami laiha intensaun, dala ida tan ha’u repete, ami laiha intensaun atu tenta hodi kriminaliza jornal diariu INDEPENDENTE.”

Prova ne’ebé Komandante ne’e fó hodi hatudu katak SIKN laiha intensaun atu kriminaliza mak aprosimasaun ne’ebé SIKN no nia rasik halo ba parte jornal INDEPENDENTE molok hasai karta notifikasaun.

“Ha’u-nia deklarasaun ne’e ha’u bele prova tanba sa mak ami ami laiha intensaun, ami laiha hanoin nein uitoan de’it, hodi tenta kriminaliza diariu INDEPENDENTE, ha’u bele prova ho ida, karta notifikasaun ne’ebé hasai husi Servisu Investigasaun Kriminal ne’ebé ha’u-nia sub-xefe asina bazeia ba ha’u-nia orientasaun, ida ne’e ami seidauk presta numeru NUC, se ita hotu haree didi’ak karta notifikasaun ne’e seidauk iha númeru NUC, kuandu notifikasaun ne’e iha ona númeru NUC ne’e bele hahú tenta kriminaliza ou (buat) oioin.”

“Prova daruak, mak ami vizita ba sira-nia fatin, ami informa katak iha lamentasaun, iha keixa relasiona ho públikasaun ne’ebé jornal INDEPENDENTE públika, karik iha posibilidade, iha tempu karik ita bele halo diskusaun uitoan hodi buka nia solusaun.”

“Provas datoluk, ha’u rasik, ha’u mak konvida duni, liu husi meius komunikasaun (hodi husu) karik iha tempu no posibilidade, iha tempu livre karik, ita-boot sira bele mai hau-nia servisu fatin, mai ita hemu kafe hamutuk iha ne’e, ita halo diskusaun kona-ba publikasaun ne’ebé ke ita-boot sira públika, tanba, dala ida tan ha’u informa katak, iha keixa eskrita hasoru publikasaun ne’ebé iha,” dehan Komandante ne’e.

Ba kestaun kona-ba SIKN laiha intensaun atu kriminaliza jornalista ho notifikasaun ne’ebé hasai, Prezidente Konsellu Imprensa, Virgilio Guterres responde katak, Konsellu Imprensa haree liu ba testu husi notifikasaun ne’ebé hato’o ba redasaun jornal INDEPENDENTE.

“Iha karta (notifikasaun) paragrafu ikus liu (hatete) ‘Bazeia ba artigu 53 Kodigu Prosesu Penal Timor-Leste fó kompetensia ba polisia hodi halo prosesu identifikasaun ba pesoal sira ne’ebé deskonfia komete krime’. Kerjer, pesoalmente intensaun laiha, maibé baze ba notifikasaun ne’e bazeia ba deskonfiansa katak ema sira ne’ebé notifika ne’e deskonfia halo krime, tentativa ne’e iha ne’e, la’os katak Komandante ka maluk sira ne’ebé haruka (notifikasaun) ne’e atu kriminaliza, lae, tentativa ne’e iha ne’e katak ita notifika ema ne’e tanba deskonfia ema ne’e halo krime.”

“Depois ida ne’e laos Kuartel Jeral, Komandante, ne’e Servisu Investigasaun Kriminal, kerjer atu surat hakerek NUC laiha, bolu mai atu presta deklarasaun tanba deskonfia komete krime, ne’e ami-nia hanoin katak tentativa atu kriminaliza ne’e bazeia ba ida ne’e,” deklara nia.

Virgilio mós hato’o ninia lamentasaun kona-ba notifikasaun ne’ebé sala tanba durante ne’e KI halo bebeik ona sosilizasaun ba entidade seguransa sira kona-ba Lei Komunikasaun Sosial.

“Iha Lei Komunikasaun Sosial, ida ne’e ami esplika beibeik dezde tempu Komisariu Julio Hornai, ami fó hatene dehan ‘se asuntu ne’e asuntu etiku jornalistiku ninian tanba faktus ka fontes la loos, polisia tenke halo referensia ba Konsellu Imprensa, tanba Konsellu Imprensa mós orgaun ne’ebé estadu harii atu tau-matan ba konteudu jornalistiku, entaun tenke refere ba iha ne’ebá,” dehan nia.

Tuir Virgilio, notifikasaun husi SIKN ba redasaun jornal INDEPENDENTE laos de’it kestaun viola Lei Komunikasaun Sosial maibé mós sei estraga imajen Timor-Leste iha mundu internasionál.

“Ita-nia demokrasia no ita-nia liberdade imprensa ne’e hetan prestasaun di’ak iha Asia, iha mundu. Razaun tanba durante ne’e laiha laiha notifikasaun sira hanesan ne’e katak laiha tentativa atu kriminaliza profisaun jornalista, maibé ho notifikasaun ida ne’e sei fó noda kiik-oan ida iha ita-nia prosesu ne’e,” dehan nia.

Iha oportunidade ne’e, Prezidente KI mós rekomenda ba PNTL atu prosesa mós sidadaun sira ne’ebé durante ne’e utiliza media sosial hodi trata no tolok jornalista sira tanba sira-ninia notisia ne’ebé públika.

“Ha’u-nia rekomendasaun de’it, notisia sira kuandu hanesan ne’e la’os ba boot sira de’it, ba maun Xanana de’it ka ba maun Taur de’it ka ba Bou Naimori de’it mak polisia hola atuasaun, kualker sidadaun mós polisia tenke hola atuasaun.”

“Ami mós hein hela bainhira mak polisia halo notifikasaun ba ema sira ne’ebé ke uza konta facebook ameasa jornalista sira, akuza jornalista tanba hakerek notisia ne’ebé tuun. Loloos polisia mós halo intervensaun ona, ba haree ona ema sira ne’ebé uza account facebook halo akuzasaun ba servisu jornalista ninian. Ita hein laiha. Agora, jornalista mak tenke sai fali hanesan tumbal ba prosesu hotu-hotu, ida ne’e ha’u hanoin la di’ak,” dehan nia.

Iha fatin ketak, Primeiru Ministru Taur Matan Ruak deklara, nia seidauk iha koñesimentu kona-ba notifikasaun husi SIKN ba redasaun jornal INDEPENDENTE.

"Ha'u la hatene informasaun ne'e, ita-boot foin hatete, ha'u laiha komentáriu," dehan PM Taur hafoin enkontru ho Prezidente Repúblika, José Ramos Horta, iha Palasiu Prezidensiál Bairu-Pite, Kinta (27/10).

Entretantu, relasiona ho deklarasaun husi Komandante SIKN ba aprosimasaun molok hasai notifikasaun, Xefe Redasaun Jornal INDEPENDENTE, Jorgino dos Santos hatete, nu’udar ema ne’ebé responsavel ba produtu jornalistiku ne’ebé públika iha jornal INDEPENDENTE, nia nunka simu kontaktu ka vizita husi parte SIKN hodi koalia kona-ba notisia ne’ebé públika.

“Ha’u, nu’udar responsavel ba redasaun la hetan kualker kontaktu ka simu vizita husi parte SIKN hodi koalia kona-ba keixa ba notisia ne’ebé sira simu. Ha’u so simu de’it mak karta notifikasaun ne’ebé sira hato’o iha Sesta, 21 Outubru, ne’e de’it,” dehan Jorgino.