Kapturasaun Arnolfo prova desizaun Tribunal ‘la vale’ Featured

By Ekipa INDEPENDENTE Maiu 29, 2025 345
Foto:Google. Foto:Google.

DILI: Asia Justice And Rights lamentavel tebes ho kapturasaun ne’ebé autoridade seguransa halo ba sidadaun Filipina Arnolfo Teves Jr. tanba hatudu katak desizaun politiku boot liu fali desizaun Tribunal Rekursu nian.

Diretór Ezekutivu Asia Justice And Rights (AJAR), José Luis Oliveira konsidera, kapturasaun husi Polisia Migrasaun ba sidadaun Filipina, Arnolfo Teves Jr. iha ninia rezidensia iha area Metiaut, Dili, hatudu momoos katak sistema estadu Timor-Leste ne’e sabraut.

“Agora ha’u hakarak husu, tanba sa mak Polísia Migrasaun ba kaptura no halo prosesu deportasaun? Bazeia ba desizaun saida? Tuir sistema, polísia so bele hala'o buat sira ne'e tuir lei ka tuir desizaun orgaun judisiariu.”

“Agora, desizaun orgaun judisiariu ida ne'ebé? See mak fó orden, tenke investiga, see mak fó orden ba Polísia Migrasaun? Iha parte ida ne'e, se ema ne'ebé fó orden la'ós husi Tribunál mak orden ida ne'e orden inkonstitusionál,” dehan J.Luis ba jornalista Jornál INDEPEDENTE, iha nia knaar fatin, Faról, Kuarta (28/05).

J.Luis kestiona mós ema ne’ebé ba simu Arnolfo iha aeroportu Komoro bainhira nia sama ain iha Timor-Leste.

“See mak uluk mai oferese azilu polítika ba Fujitivu Arnolf Teves Jr. ne'e? See mak ba simu nia iha aeroportu? ne'e tenke investiga. Ne'e prátika máfia, tenke investiga se komete hodi oferese azilu ba nia.”

Tuir kriteriu, J.Luis dehan, Arnolfo la merese duni atu hetan aziliu polítika tanba nia Fujitivu kriminozu, la'ós hetan persegisaun polítika. Se nia hetan persegisaun polítika, komunidade internasionál iha obrigasaun atu fó protesaun, fó azilu.

Maibé, tanba nia halai husi Filipina nu'udar Fujitivu ba krime oho nia rival polítika, nune’e tuir prinsipiu Direitus Umanus, nia laiha direitu atu hetan azilu polítiku. Pur kontrariu, estadu sira iha obrigasaun atu kolabora hamutuk hodi kaptura no submete nia ba prosesu justisa.

Maibé, Diretór ne’e kestiona tanba sa mak bainhira nia to’o iha TL, ba simu nia iha aeroportu.

Maske nune’e, nia dehan, bainhira prosesu ne’e la’o ona no Tribunal Rekursu foti ona desizaun, teki-teki autoridade sira halo kapturasaun no atu deporta Arnolfo ba ninia rai.

"Tanba sa mak desizaun ne'e sai? See mak fó desizaun? Mai ha'u deskonfia tanba relasióna enkontru ne'ebé akontese iha Malázia, kona-ba ASEAN, tanba iha presaun maka'as husi Governu Filipina," dehan nia.

Maske nune’e, tuir nia, desizaun ida ne’e la merese atu sai membru ASEAN, tanba hahalok ida ne'ebé prátika mafia iha área judisiariu. Tanba ida ne’e la fó seguransa no la fó serteja juridika ba aban-bainrua se iha investimentu no iha kooperasaun.

"Desizaun Tribunál nia aas, se karik Prezidente Repúblika ka Primeiru Ministru, sa tan Ministru Interiór mak fó orden, ida ne'e ilegál, orden ida ne'ebé sei estraga sistema judisiariu iha ita-nia rai."

“Tanba lei dehan desizaun Tribunál mak as, agora derrepenti Ministru Interiór nia bele fó orden ba Polísia Migrasaun sira ba kaptura. Agora husu nia, see mak fó kompeténsia ba nia?.”

“Desizaun kapturasaun ne'e desizaun tenke mai husi Tribunál, ita atu deporta ema ruma ne'e tenke bazeia ba Tribunál," katak nia.

Deputadu Filipina garante laiha pena mate

Deputada Bankada Partidu Libertasaun Populár (PLP) Maria Angelina Sarmento fó sai ninia konversa ho deputadu husi Filipina ne’ebé fó garante katak Filipina sei la aplika pena mate ba Arnolfo bainhira nia fila ba nasaun refere.

Angelina dehan, deputadu Filipina protesta maka'as tanba kazu Arnolfo laiha ligasaun ho terorizmu, maibé iha ligasaun ho asasinatu ne'ebé akontese iha tinan hirak liu ba hasoru nia adversariu politiku.

Ba kazu ne’e, vitima nia familia lori ona ba iha Tribunal no estadu Filipina husu atu Timor-Leste deporta Arnolfo hodi bele hasoru justisa.

"Ita hatene katak nia fila ba Filipina ema sei la oho nia, maibé nia fila ba Filipina nia tenke responsabiliza ba aktu asasinatu ne'ebé nia halo ba ninia adversariu politiku atu nune'e nia bele hetan pena iha Filipina ne’ebá la'os iha Timor-Leste".

"Tanba ne'e mak iha eventu ka okaziaun barak ne'ebé ha'u hasoru malu ho Deputadu sira Filipina sira protesta maka'as ba Timor-Leste ninia pozisaun hodi mantein Arnolfo iha Timor," dehan nia.

Tuir deputada PLP ne’e, di’ak liu tan bainhira estadu Timor-Leste deside hodi lori fila Arnolfo ba Filipina.

"Kuandu ita lori nia fila di'ak liu tan, ne'e oportudade di'ak liu tan atu Filipina hametin liu tan ninia desizaun atu apoia Timor-Leste adezaun ba iha ASEAN. Tanba nia hanesan Fujitivu ne'e kuandu ita kaer metin hela nia, ne'e sei hetan difikuldade atu Filipina fó ninia apoiu ba Timor-Leste nia adezaun," dehan nia.

Iha Filipina, deputada ne’e esplika, ba kazu terorismu iha posibilidade atu hetan pena mate, maibé ba kazu asasinatu hanesan kazu ne’ebé Arnolfo komete la konsidera nu’udar aktu terorismu, nune’e sei la fó pena mate ba Arnolfo.

Entretantu, advogadu husi Arnolfo, José Ximenes, kestiona desizaun Polisia Migrasaun ne’ebé bandu nia atu hasoru ninia kliente.

La’os bandu de’it defeza, Polisia Migrasaun mós bandu familia atu ba haree Arnolfo.

“Ita-boot sira (jornalista) imajina, ha'u mai iha ne'e tenta atu haree ami-nia kliente, maibé sira la aseita atu haree ami-nia kliente. Ha'u tenta komprende servisu migrasaun ninian no sira dehan mai ha'u katak ne'e tanba orden señór Ministru Interiór.”

“Dezde Timor-Leste ukun aan to'o ohin loron dala-ruma grave liu mak ida ne'e. Ita iha kazu Martinus Bere, maibé prosesu Judisiál ne'e la hanesan ida ne'e, maibé ida ne'e prosesu judisiál la'o hotu mak foin ida ne'e akontese.”

Tuir informasaun ne’ebé defeza ne’e hetan, aviaun atu tula ninia kliente fila ba Filipina iha dalan ona.

“Tanba ne'e ha'u dehan ami-nia kliente katak ida ne'e senariu ida ne'ebé aat li'u, ita tenke simu ida ne'e hanesan realidade,” dehan nia.

Tuir observasaun Jornalista INDEPENDENTE iha edifisiu Ministériu Interiór nota katak iha tuku 8:00 dader advogadu José Ximenes prezensa ona iha fatin refere atu vizita nia kliente, maibé la konsege tanba la hetan autorizasaun.

Informasaun seluk ne'ebé jornál INDEPENDENTE hetan, iha Tersa (27/05) kalan hafoin kapturasaun ba Arnolfo, kuaze tuku 10 ho balun Ministru Justisa Sérgio da Costa Hornai, Prokurador Jerál Repúblika Nelson de Carvalho, inklui Ministru Interiór Francisco Guterres, marka prezensa iha edifisiu MI.

Iha 20 Marsu 2025, Supremu Tribunál Judisiál (STJ) aseita rekursu ne’ebé aprezenta husi Arnolfo nia defeza iha Dezembru 2024 hodi solisita STJ labele halo estradisaun ba Arnolfo.

Hafoin Supremu Tribunál Justisa halo análiza ba rekursu referidu, nune’e STJ, liu husi Juíz plenáriu na’in tolu: Maria Natércia Gusmão Pereira, António Helder Viana do Carmo, no Edite Palmira dos Reis, deside indefere pedidu estradisaun ne’ebé aprezenta husi Governu Filipina mai Govenu Timor-Leste atu halo estradisaun ba Arnolfo.

Desizaun Supremu Tribunál Justisa nian ne’e bazeia ba artigu 35 husi Konstituisaun RDTL kona-ba estradisaun no espulsaun iha númeru datoluk ne’ebé hatete ‘labele iha estradisaun tan krime ida, bainhira Estadu ne’ebé husu estradisaun bele fó kastigu mate-kotu ka kastigu to’o mate, ka bainhira iha tada nanis katak atu iha tortura ka tratamentu aat degradante ba ema ne’ebé atu hetan estradisaun’.

“Iha desizaun ne’e, Tribunál Rekursu bazeia ba artigu 35 númeru 3 husi Konstituisaun RDTL, indefere pedidu estradisaun. Plenáriu husi juíz Tribunál Rekursu delibera unanimidade tuir fundamentu artigu 35 númeru 3 iha Konstituisaun RDTL, hodi rekuza pedidu estradisaun ba Arnolfo Alipit Teves Junior,” jornal INDEPENDENTE sita husi akordaun STJ.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV