Ezistensia PNDS Enkoraja no Hakbiit Obra iha Komunidade Leet Featured

By Mariano Mendonça Dezembru 06, 2023 1636
Autoridade lokal no mos Autoridade Munisipiu sira partisipa aniversariu loron PNDS nian ba dala-10 iha CCD, Merkadu Lama, (05/12). FOTO:Media MAE. Autoridade lokal no mos Autoridade Munisipiu sira partisipa aniversariu loron PNDS nian ba dala-10 iha CCD, Merkadu Lama, (05/12). FOTO:Media MAE.

DILI: Ministru Administraun Estatál (MAE), Tomas do Rosario Cabral hateten, ezistensia Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku (PNDS) durante tinan 10 ona atu enkoraja komunidade lokal no hakbiit obra iha komunidade nia leet.

Nia haktuir, PNDS nia papel atu lori governasaun besik liu ba povu, iha tempu ne’ebá PNDS ho nia programa hahu ho menus husi rihun US$ 500 mai kraik ba programa infraestrutura ne'ebé iha komunidade nia leet liu-liu iha suku sira.

2015 nia orsamentu sa'e bá rihun US$ 750, iha 2021 mak sa'e kedas bá to'o tokon US$ 1, ne'e maka haree katak tenke kontrolu mak tenke másimu.

Enkuantu, kada suku sira bele partisipa ativu iha programa ne'e bele sai na'in mós bá programa ne'ebé hala'o iha durante tinan 10 nia-laran.

"Programa ida ne'e harii ho nia objetivu ida atu fasilita no enkoraja komunidade lokál, haforsa kapasidade lokál atu hakbiit sira nia planu no ezekuta rasik Obra sira iha komunidade nia leet," dehan nia, iha Sentru KOnvensaun Dili (CCD) Kaikoli, horisehik.

Nia hatutan, objetivu seluk mós atu apoiu implentasaun bá prosesu podér lokál tanba desentralizasaun podér lokál presiza duni partisipasaun povu nian no povu bele sai na'in bá prosesu ida ne'e.

"Bá prosesu baze ba programa ne'e ita hamosu Sorumutuk integradu ne'ebé mai husi Aldeia programa prioridade no depois lori mai Sorumutuk iha postu administrativu mai surumutuk iha konsellu Munisípiu sira para bele hetan projetu sira ne'ebé bele sai programa ne'ebé atu Implenta iha tinan hirak liu mai," nia dehan.

Iha 2013 programa ne'e moris nia halai liu ba iha programa báziku ne'ebé povu planeia no povu implementa rezultadu ba povu. Liu tiha mai 2022 programa ne'e sai boot liu tan.

"Haboot programa ne'e mak hamosu dezafiu, tanba ne'e mak ita tenke halo avaliasaun bá kotuk, Programa ne'e mosu tiha mai ho Investimentu rurais involvementu ki'ik, ita mai fali ho Investimentu boot, ne'ebé ita hamosu uma kbiit laek," nia tenik.

Iha fatin hanesan Primeiru Ministru Kay Rala Xanana Gusmao hatete, harii PNDS atu hakbesik bá povu hodi hadia povu sira nia moris, tan ne'e Governu sei haforsa liu tan PNDS.

Nia haktuir sente katak lalikan ko'alia ona tanba buat sira ne'e mós hotu ona kona-ba PNDS, atu esplika de'it IV Governu mosu simu nia knar atu Rezolve krize ne'ebé mosu iha ita nia rain no Konsege duni 2007, 2008 to'o 2009. Iha 2009 tanba kompleta tinan 10 referendum maka hanoin hela katak depois de tinan hirak ne'e ho tan krize ne'ebé haketak tiha povu Timor, nune'e 2009 ita hahu ho programa ida pakote referendum.

Pakote referendum iha ne'ebé Prosesu hotu tun ba kraik hodi Autoridade ho Povu rasik sente hodi mós muda mentalidade Timor nian hodi hein de'it, hein de'it no mós tau hanoin foun ida ba iha komunidade nia leet atu sé bele kaer no halo lae Kompañia de'it mak halo bele sai pedreiru, bele sai kondutor.

"Pakote referendum ho nia ideia ida ne'e susesu tebetebes tenke dehan, tanba husi, sé ha'u la haluhan besik atus 9 projetu so 30 resin maka la di'ak, depois de la'o haleu tiha Timor haree tiha situasoens moris nian iha Timor tomak maka IV Governu hasai planu Estratéjiku 2011-2030. Iha 2012 komesa haree ona ita atu halo prosesu sira ne'e ho de'it Kompañia no ema boboot mak povu sei la hadia sira nia moris, ho ida ne'e mak komesa hanoin ona ida ne'e 2013 ita komesa hahu ho PNDS, ita sei buka hadia nafatin, hadia di'ak liu tan," nia dehan.

Depois de tinan 10 haree katak, kuandu temi dezafiu lo'os, kuandu temi susesu lo'os kuandu temi buat ruma ne'ebé aat pasiensia, iha ema idak-idak nia vida bá iha komunidade husi familia kedas to'o komunidade to'o nasaun tomak nunka hanoin katak halo buat hotu di'ak.

"Ita nia dever mak ne'e kuandu ita hatene tiha la di'ak ita tenke kurije kuandu ita hatene katak di'ak ita tenke hadia di'ak liu tan. Ohin mós dehan tiha ona bainhira hahu fó buat ki'ik hodi sukat xefe sira ninia kbiit atu organiza populasaun ninia kbiit atu partisipa," nia dehan.

Buat barak ne'ebé ohin hatudu iha ne’ebá labele dehan katak buat ne'e sei di'ak nafatin tanba kanu balu mós kala aat tiha ona, buat mós kala estraga tiha ona, ne'e duni kona-ba dezenvolvimentu buat ne'e la'o nafatin.

Dala ruma hakfodak Estrada sira halo tiha iha Dili tinan 10 tiha nia komesa la di'ak ona, atu moe mais sente lalikan moe tanba bá Amérika mós ema hadia estrada, bá Europa mós iha sira nia kapitál hadia Estrada.

"Ho ida ne'e mak ita tenke hanoin katak buat sira ne'ebé ohin hatudu balun aat ona karik balun la dun di'ak ona karik, maibé importante liu atu hanoin mak ida ne'e PNDS, xefe Suku sira, administradór Postu no Munisípiu ita tenke hakas aan liu tan, tanba iha tinan lima ne'e Governu nia programa atu dezentraliza," nia salienta.

PNDS mosu tanba pedidu husi Suku, Aldeia rihun bá rahun, ho ida ne'e atu dezenvolve rai ida ne'e, nune'e fó oportunidade ba hotu-hotu halo neneik tok bá.

Sede dezenvolvimentu du suku iha ne’ebá mós hatudu ona iha suku aldeia sira hamutuk dehan iha ne'ebé mak presiza liu saida. Prioridade iha Suku laran iha aldeia ida ne'e ka aldeia ida ne’ebá hodi neneik hadia tiha ida ne'e, tinan seluk mai hadia fali ida ne’ebá Suku tomak sai di'ak, ida ne'e mak esperiénsia IV Governu ne'ebé la konsege atende pedidu husi fatin hotu-hotu maka fó kbiit bá suku no populasaun sira atu deskute.

"Ne'e duni PNDS importante tebtebes fó kbiit bá komunidade rasik atu hanoin saida no atu hatene saida mak prioridade iha suku ida nia laran la'os hadau malu, hotu-hotu fó fatin ida ne'e mak hetan la'ós dehan ema ida mak hetan, sira hetan tesik ne'e bá, aban fali ita hadia fali iha sorin balun buat seluk fali," nia salienta.

Ida ne'e mak temi hela, temi hela, dehan Governu tun ba kraik poder lokal hakbesik bá ida ne'e, entaun hanoin ida ne'e mak mosu kedas uluk iha PNDS ne'e.

Rate this item
(0 votes)
Last modified on Kuarta, 06 Dezembru 2023 16:03

Independente Digital TV

Tuir ami iha Twitter

Kalendariu Notisia

« September 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
            1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29
30