Tuir komunikadu ne’ebé Online INDEPENDENTE asesu, Ezekusaun Todo Governo aas liu mak iha Liñas Ministeriais ne’ebé ezekuta ona $42,9 milhões husi orsamentu alokadu $1,2 biliões. Tuir kedan ho Ajénsia Autónomas ho nia ezekusaun atinji ona $7,4 milhões husi orsamentu alokadu $218,3 milhões.
Aleinde, Autoridade Municipais ezekuta ona 41,5 milhões husi orsamentu alokadu $81,1 milhões.
Enkuantu RAEOA ezekuta ona besik $1 milhão husi orsamentu alokadu $84 milhões.
“To’o iha inísiu fulan-fevereiru 2023, Ministériu Finansas halo ona levantamentu osan husi Fundu Minarai ho montante $300 milhões husi totál orsamentu $1,3 biliões ne’ebé mak Parlamentu Nasionál aprova ona liuhusi Lei OJE 2023 promulgadu husi Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta, iha 21 Dezembru 2022,”dehan komunikadu ne’ebé Online INDEPENDENTE sita.
Entretantu, bazeia ba relatóriu trimestrál Fundu Minarai husi Banco Central Timor-Leste, to’o iha dezembru 2022, kapitál Fundu Minarai hamutuk $17,41 biliões kompara ho fim trimestre antes setembru 2022 ho montante $16,99 biliões.
Balansu ikus Fundu Minarai $17,41 biliões ne’e sa’e 10% husi montante $15,8 biliões iha fim 2018.
Aumentu iha balansu Fundu Minarai ne’e tanba retornu investimentu eksepsionál rejistradu iha tinan 2019 to’o 2021 hamutuk $5,02 biliões no total reseitas petrolíferas rekollada hamutuk $3,3 biliões.
Tinan kotuk, Governu halo levantamentu osan husi Fundu Minarai hamutuk $1,4 biliões ka 90% husi totál $1,55 biliões ne’ebé Parlamentu Nasionál aprova liuhusi Lei OJE Retifikativu 2022. Montante $1,55 biliões ne’e esklui ona Fundu Kombatetentes Libertasaun Nasionál $1 bilião ne’ebé tinan kotuk Tribunál Rekursus deklara Inkonstitusionál no automatikamente eliminadu husi kontas públikas.
Enkuantu, durante tinan lima ikus ne’e (2018-2022), Oitavu Governu Konstitusionál halo ona levantamentu osan husi Fundu Minarai hamutuk $5,4 biliões de’it husi totál $7,1 biliões ne’ebé aprovadu husi Parlamentu Nasionál.
“Ida-ne’e hatudu katak iha poupança ka diferensa $1,7 biliões entre levantamentu aprovadu husi Parlamentu Nasional no levantamentu atuál,”haktuir komunikadu.
Ho nune’e, recorda iha tinan kotuk, Oitavu Governu Konstitusionál lideradu husi Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak konsege ezekuta $1,743 biliões husi totál orsamentu $2,2 biliões.
Valór nominál $1,743 biliões ne’e mak aas liu iha istória Timor-Leste desde nasaun ne’e restaura ninia Independénsia no konsege ultrapassa ezekusaun reál iha tinan 2016 iha ne’ebé Governu konsege ezekuta $1,630 biliões, ke durante ne’e konsidera aas liu.
Ho ezekusaun reál OJE 2022 ne’ebé fenomenál sa’e 7% kompara ho ezekusaun reál OJE 2016, hatudu katak kapasidade ezekusaun orsamentál iha liñas ministeriais mós aumenta.
Atu mantein ritmu no kapasidade ezekusaun ida ne’e presiza investimentu kontínuu iha área rekursus umanu, iha sistemas inklui iha enkuadramentu legal sira.
