Haree husi aprezentasaun karta petisaun ba Prezidente Repúblika hodi hatudu forsa polítika hanesan ‘over acting’ husi opozisaun hodi la haree ba programa servisu VII Governu Konstitusionál nian.

Diretór Ezekutivu Judicial System Monitoring Program (JSMP), José Luis Sampaio hateten, petisaun ne’e garantia iha Konstituisaun, maibé ninia natureza seidauk apropriadu, tanba labele hola konkluzaun antesipada programa governu nian. Tenke haree mós planu saida mak governu lori ba ne’e.

“Ha’u la hatete kestaun inkonstitusionalidade saida mak sira (opozisaun) preokupa ho governasaun ne’e, tanba tuir loloos ne’e iha momentu atu forma governu sira (opozisaun) mós aprezenta alternativu ne’e”, dehan nia, iha Salaun Ministériu Justisa, horisehik.

Nia hatutan, bainhira Prezidente Repúblika konvida FRETELIN no partidu mais votadu konvida sira lakohi ba.

Maibé, prosesu ne’e la'o tiha ona sira la hatudu kolaborasaun. Ne’e mak públiku kestiona maka’as oinsá ho lider sira nia sentidu durante ne’e sira ko'alia.

Karta petisaun ne’e deputadu 35 mak asina ona. Ninia impaktu maka kuandu governu aprezenta programa maioria vota kontra, governu sei lori tan prosesu foun aprezenta Orsamentu Jerál Estadu (OJE) ne'ebé bele mosu situasaun hanesan.

Ne’e duni, nia sujere, bainhira Prezidente Repúblika simu ona karta petisaun ne’e, di'ak liu kontinua halo diálogu ba karta partidu polítika nian, la’ós rona de’it no husik hela, bele konvida mós sira.

Luis esplika, Prezidente Repúblika ho sentidu fuan boot atu komunika ho partidu ‘petisionáriu sira’, tanba saida to’o dalan klaran mak mosu alternativa, tanba buat sira halo ne’e norma Konstituisaun hotu. Se Governu monu harii fali prosesu seluk, bele iha implikasaun boot.

Nia fó ezemplu, ezemplu alternativa ne’e labele ba fali eleisaun antesipada tanba kustu boot intermus polítika no finanseiru. Tanba ne’e, lideransa sira tenke hanoin.

Entretantu, Defensór Públiku Jerál, Sérgio Hornai hatete, Konstituisaun fó dalan ba sidadaun hotu-hotu atu espresa sira ninia sentimentu no bele halo petisaun ka reklamasaun ba instituisaun no órgaun soberanu Estadu ne’ebé tutela responsabilidade ba desizaun ruma.

Nia dehan, ida ne’e direitu, maibé iha ninia restrusaun balun ne'ebé la’ós totalmente absoluta. Iha mós buat balun ne’ebé ho parsialmente tenke iha desizaun definitivu.

Sérgio esplika, lei fó dalan maibé importante hatuur Konstituisaun katak opozisaun iha hanoin atu bele fó alternánsia ba situasaun ne’ebé mosu agora.

Alternánsia ne’e signifika bainhira sira la aseita governu sira bele fó hanoin ba Prezidente Repúblika hodi uza kompeténsia halo desizaun ba kestaun levanta husi opozisaun iha Parlamentu Nasionál.

Defensór Públiku Jerál dehan, karta petisaun ne’ebé opozisaun aprezenta ne’e iha ninia risku. Tanba formasaun entrega ba segundu partidu mais votadu ho nia aliadu ka la entrega mós iha ninia risku.

Importante mak desizaun hotu-hotu ne’ebé toma tenke kautela mós banati iha Konstituisaun atu bele evita prosesu ne’ebé negativu liu.

Sérgio esplika, durante prosesu ne’e la'o, Prezidente Repúblika no Governu hala'o ona nia servisu, nune’e Parlamentu Nasionál mós hare hela saida mak sira atu halo hodi fó resposta ba governativa ne’ebé agora daudaun forma hela.