Meterolojista Diresaun Nasionál Meterolojia no Jeofizika (DNMJ), Osorio Anunu informa, fenomenu Eklipse sei akontese iha nasaun sira hanesan Papua Nova Guine, parte Oeste Austrália no Timor Leste.

Nia esplika, iha 20 Abril, fenomenu ne’e sei hahú ho estajiu eklipse ho tipu Parsial hahú husi tuku 11:42 no sei mosu nankukun iha tuku 13:20.

Osorio dehan, eklipse ne'e hanesan fenomena astronomika ne'ebé akontese ka mosu bainhira fulan pasa entre loron-matan iha planeta nia klaran, signifika fulan pozisiona iha aliñamentu paralelu nune’e hamosu eklipse solár.

Osorio hatutan, eklipse iha tipu Parsiál, Anulár no Totál, maibé ba tinan ne’e sei akontese eklipse parsiál, signifila loron-matan sei blokei parte sorin de'it enkuantu anulár fulan sei blokeia iha sentru lalatak loron-matan nian.

"Entaun iha planeta rai ita labele hetan naroman tanba fulan blokeia naroman husi loron-matan,” dehan nia.

Nia esplika, durasaun tipu eklipse durante oras 3 menutu balun, maibé la signifika loron sei nakukun iha oras tolu nia laran maibé sei akontese nakukun iha menutu balun de'it.

“Iha Timor munisipiu balun de'it mak sei frekuenta 100% atu bele observa tomak, munisipiu restante sei esperimenta hotu maibé menus husi 100%. Iha Dili ita sei sente nakukun 45 segundu (detik), iha parte Lospalos menutu 01:15 segundus, Baukau parte Laga ho Kelikai 50 segundus, ne'ebé Timor ita sei sente hotu nakukun mais persentajen mak la hanesan," nia informa.

Kona-ba impaktu husi fenomenu ne’e, nia dehan, se liga ba fatór metorologiku bainhira nakukun ema sei sente malirin no bele provoka anin maka’as.

"Parese ita hotu-hotu kuriosidade hateke buat ne'e entaun nia impaktu ba ita mak bele estraga ita-nia matan kuandu ho durasaun ne'ebé kleur. Tanba ne'e mak bainhira akontese, ita presiza uza oklu protetór atu nune'e ita bele evita," dehan nia.

Maske nune’e, husi DNMG apela ba públiku atu labele pániku, tanba ne'e eventu natureza ne’ebé sempre akontese.

Fenomenu ida ne’e, nia informa, akontese ona iha Timor Leste iha tinan 2005 liu ba.

Iha fatin ketak, Prezidente Repúblika José Ramos Horta husu ba populasaun sira atu labele paniku bainhira mosu fenomenu eklipse iha 20 Abríl.

“eklipse solár ne'e hotu-hotu pániku, balun halai arbiru sai husi uma mate, tan ne'e mak aviza kedas agora, ita pániku ka la tauk, eklipse solár ne'e sei akontese, governu labele halo buat ida ba ida ne'e, buat ne'e fenómena natureza,” dehan Horta ba jornalista sira hafoin abertura seremónia Peace Run iha Palasiu Prezidensiál Bairu-Pite, Kuarta (08/2).

Nia hatete, nia kontaktu on aba nia kolega balun atu haree oklu espesial hodi fahe ba populasaun sira.

“Agora governu atu rekomenda atu fahe ba hotu-hotu, atu haree tenke tau oklu ne'e, se lae estraga matan," dehan Horta.