Arogansia Polítiku vs Interesse Povu “Ukun ne’e Sé nian Los?” Featured

By Lakere Aulain Setembru 29, 2017 13245
Lakere Aulain Lakere Aulain

Hakerek nain hanesan jornalista iha Radio Timor Kmanek, maibé, opiniaun ida ne’e la representa instituisaun ne’ebé atan ha’u haknar an ba no la iha intensaun atu difama ka insultus kualker sidadaun no organizasaun polítika hotu nebe eziste iha Timor Lestea.

 

Maluk leitores doben sira, molok atu haklean opiniaun refletivo ne’e, husu mos imi atu permite atan ha’u hodi hahu ho Dadolin oan ida ne’e: Ukun nain no lider partido politiku hotu, keta husik ami povo hanesan feto faluk no oan kiak, keta husik ami faluk no kiak ba lideransa.Ami lakoi atu tanis no halerik bei-beik, maske mi nia tanis no halerik ne’e, lian laek.Labele husi ami tane’e liman bei-beik, maibé educa mos ami atu fó buat ne’ebé mai husi ami kosar wen rasik ba rai ida ne’e. Labele hanorin ami atu toba maibé lori ami lao bainhira loro matan hahu hader iha loro sae no labele husik ami hamrik nafatin wainhira loromatan fila hikas ba haksumik nia an iha fatin helik ne’ebé ami labele tan ona atu buka. Basa, Iha dalan sira ne’ebé imi liu, hare ami hamnasa no hakilar, temi viva timor leste iha ami ne’eon no fuan ne’ebé mos tebes husi buat aat hotu tamba fiar, maibé iha ami ain tane’en laran, rairahun belit, no ami nia fuk nakonu ho rai uut ne’ebé imi husik hela, iha fatin ne’ebé imi liu. Ami la preocupa ho buat sira ne’e hotu, ami hatene katak loron sei too atu imi hadia buat hotu no fase ami ain no fó haris ami ho dezenvolvimento, atu ami keta foer tan no laiha ema mak heuwai ami tamba imi nia hamutuk mak lori ami sai husi nakukun hodi hakat ba naroman, tamba ne’e ami nia future no future timor nian imi mak deside. (Dili, 21 de setembro 2017).

Dadolin iha leten hakarak descreve uitoan konaba realidade ne’ebé ita enfrenta dau-daun,  liga direitamente ho povo nia moris no moris ukun nain sira nian, ha’u la julga maibé husik realidade mak sai sasin no fó testamunha.

Desde ke sai independente, iha tinan 2002, Timor-Leste hetan progresus barak duni, hodi temi nudar 'kazu susesu' ida, iha paízes ne’ebé foin hakat ba dezenvolvimentu no mai husi situasaun pós-konflitu.

Polítikas sosiais no ekonómikas, iha última dékada (ka tinan sanulu ne’e nia laran) , la’os orienta deit ba redusaun pobreza no ba konsolidasaun seguransa no estabilidade Nasaun nian, maibé mos fó atensaun tomak ba konstrusaun pilares fundamentais Instituisoens Estadu nian.

Prosesu ne’ebé kontínuo ba konsolidasaun paz no ba konstrusaun Estado, fundamental tebes, lori hatán ba ne’esesidades ita-nia povo nian, iha saúde, edukasaun no erradikasaun pobreza extrema. Abordajem ida ne’e hatudu katak di'ak duni, tanba bain-hira kompara ho países sira seluk, ke kostuma lori tinan 10 to'o 15 atu rekupera estabilidade, Timor-Leste konsegue, ho tempo menos de tinan sanulu, sai hanesan país seguru ida.

Timor-Leste moris daudauk iha paz no estabilidade laran, nune’e mós ninia ekonomia buras daudaun, hodi hadi'a ne’eine’eik povo nia moris.

Iha tinan hát foin liu nia laran (V governo konstitusional, red.), ita rejista krescimentu ekonómiko ho dígitos rua, implementa refórmas estruturantes iha país, liu-liu iha nível jestaun ho administrasaun Estado nian no iha nível sector defeza ho seguransa, hodi hahú mós investimentus boot iha ekonomia, inklui dezenvolvimento sector petrolífero.

Maski ho progressos ne’ebé rejista ona, buat barak mak sei presiza halo. Timor-Leste kontinua hasoru dezafios barak, liu-liu hanesan: falta de prestasaun servisus ho kualidade, falta infra-estruturas bázikas no falta de servisu, tamba buat sira ne’e hotu iha, mak ita bele hamenus moris-kiak ho fórma sistemátika ona.

Dezenvolvimentu demokrasia interesa ba paz, favorese ba toleransia, ba amizade no ba kooperasaun la’os de’it entre Timor oan sira, maibé ho povu uma sorin (vizinhos), ho povu tomak iha mundu rai klaran. Edukasaun ba Paz buka hakat liu esfórsus hothotu ne’ebé taka dalan ba justisa, buka haki’ik violensia no dezenvolve kuine’esimentus, valores ho kapasidades integrantes paz nian. Kombina espiritu paz ho rebeldia ho rezolusaun no regulasaun konflitus liu husi fórmas dame nian.

Husi descrição badak ne’ebé iha leten lori los ita ba reflete tadak mahusuk ne’ebé tau iha leten katak, UKUN NE’E SE NIAN LOS? Povu nian ka lider partido politico sira nian, diferensas ideias laos lutu, maibé sai hanesan solusaun ba ukun ne’ebé povo fó liu husi dalan democracia ne’ebé ita halo iha eleisaun geral ne’ebé cada tinan lima dala ida. Iha kontexto no ukun timor nian, buat ne’ebé halo ita bilan mak ne’e, interese povo nian no interese partido nia lao dala ida, ita la consegue atu separa buat rua ne’e, hodi foti concluzão ida no fó solução ba realidade polítika ne’ebé ita enfrenta. Atan ha’u la iha kbiit, atu halo julgamento ba ema ida, maibé hanesan povo ne’ebé ezerse mos ha’u nia direito no fó mos ha’u nia votos ba processo tomak iha construção estado ida ne’e, ha’u mos hola papel ida hodi husu lerek, atu ukun nain no lider sira, preija haketak no tau buat ruan “interese povo no interese partido” ne’e iha fatin keta-ketak atu nune’e, bele servi povo, laos servi partido, partido polítiku sai hanesan instrument legal atu bele halibur no buka simpatia públiku no sai hanesan forsa polítika ida atu hetan poder no poder ne’e fila fali ba povo laos hela metin iha organização partidaria nia laran.

Tinan sanulun resin lima ita ukun an, orgaun soberania sira estadu nian, balun tinan tolu, balun hat no balun bot ba daudaun no atinje ona tina hitu, la sente, realidade sira ne’e ita enfrenta tamba ita ninia lider partido politicos sira lakoi enfrenta desafius, mosu desafius uitoan, bok an, buka malu tur hamutuk la solisiona problema maibé oinsa atu hanehan malu, ne’e los maibé sera que la iha dalan seluk atu ita solusiona problema ne’ebé iha ou ita mos iha interese ba poder ne’ebé nain lolos mak povo ne’e hodi hakiak fali iha ita nia uma laran. Presija ka lae lideransa sira hamutuk, uja poder povo nian ne’e hodi servi povo laos uja poder povo nian hodi halo povo atan, interpretação preta mosu iha contextu Timor nian, Se ita dehan ami pronto servi, tenque dehan mos katak ami pronto kolabora no enfrenta desafius ne’ebé iha, hodi garante estabilidade iha nasaun ida ne’e. Diferensas ideologia laos problema maibé ne’e rikusoin ne’ebé presija ita tau iha conciderasaun, presija hatur iha ita nia neon katak husi diferensas ne’ebé mak iha lori ita ba solução ida. Lider sira dalabarak la konsiente ho realidade sira ne’e, no tau ne’e hanesan risco ida hodi sobu malu no resultado ikus mai povo mak kona, maibé sira haluhan an katak poder ne’e povo nian.

Tamba ne’e iha pais demokrasia hotu presija iha Sosiedade sivil nudar koluna vertebral ba desenvolvimento, ne’eduni, Juventude Timor tenki buka hamosu no hametin liu tan sosiedade sivil hodi bele fó nia kontribuisaun ba rekonstrusaun nasional, dezenvolvimentu ho demokrasia. Sosiedade sivil la’os buka fó tulun de’it ba populasaun maibé halo mos kontrole aktivu no efektiva ba sentrus desizoens. Nune’e, desizoens sira ne’ebé autoridades politik sira hola, labele lori susar ba povu. Buka maximiza relasionamentu hot-hotu ho armonia sosial, justisa, liberdade ho igualdade. Atu hetan paz mak tenki hakas-an makaas hodi respeita direitus umanus.

 Lider partido pulítiku no kuadros sira partido nian, laos prepara deit an hodi kompete iha eleisaun maibé tenke bem organizadu I preparadu atu simu rezultado. Iha timor leste lider partido polítika sira nia orientasaun ba deit oinsa atu kaer ukun ka simu poder ruma, ida ne’e sai ona hanesan terminolojia ida ne’ebé ita nia sosiedade Timorense konsumu nudar resultadu husi festa demokrasia ne’ebé ita halo kada periodu, ne’e hatudu katak  ita la eduka ita ninia povu , ita nia sociedade no mos ita nia gerasaun fóun atu aprende no hatoman sira nia an iha natureza polítika demokrasia nian.  Tamba ita nia orientasaun atu hetan ukun deit no lakoi simu realidade, aat liutan hetan tia ukun, arogante no haluhan tia komprimisu tomak katak ukun ne’e povo nian.

“Se ita hatoman ita nia jerasaun katak eleisaun ne’e hanesan festa demokrasia deit entaun depois de eleisaun ita halo saida? Sobu tenda alias fahe malu hodi hein fali ba tinan lima oin mai depois ita hamutuk fali?”

Partidu pulítiku tenke hatene artikula nia mehi liu husi asaun konkreta, Atu nune’e “Partidu pulítiku labele oportunista no munafik”. Arogansia polítika hamate ema nia sentido de estado, hamate ema nia unidade nasional no hamate ema nia visaun diak ba future timor leste nian. Tamba sa ema tenke arogante? Pergunta mosu, resposta laos solusaun maibé buka oinsa muda situasaun ida, ne’e mak solusaun. Resposta ohin bele iha aban mosu fali perguntas foun ida ate ikus mai resposta sira mos nakfilak hotu ba pergunta no ita nafatin hela ho pergunta no solusaun laiha. Iha kompojisaun polítika Timor leste nian ita nota no hatene, oinsa politico nain sira hatudu ba povo kiik katak sira mak bele, no sira mak iha poder, hodi haluhan tia povo nia sacrificio ba poder ne’ebé fób a sira. Situasaun ne’e, sei lao no lao hela, ita hein too bainhira mak hotu no bainhira los mak lider sira conciente no hatene katak poder ne’e povo nian.

Ikus atan ha’u la halo konkluzaun ida rigorozu no diak maibé reflete ba Eddy Fransiskhi nia liafuan ne’ebé dehan: PEMIMPIN dan rakyat tak bisa dipisahkan! Pemimpin takkan hidup tanpa rakyat, dan sebaliknya rakyat dengan kompleksitas masalah dan begitu luas problematik yang ada di sekitarnya, tentulah membutuhkan pemimpin. Oleh karena itu, pemimpin akan hadir sesuai tantangan, sesuai era, sesuai dengan kebutuhan. Intinya, tidak akan ada rakyat tanpa pemimpin, begitu pula  sebaliknya bahwa pemimpin yang ditinggalkan rakyat adalah sesuatu yang melayang. Tamba ne’e, Ukun nain no lider partido politiku sira hotu, imi mak ami nia esperansa no ami mak imi nia kbiit, buka malu tur hamutuk, lori mehi povo nia ba realidade. Adeus.

 

Email                   : Este endereço de email está sendo protegido de spambots. Você precisa do JavaScript ativado para vê-lo.

Helafatin              : Comoro, Delta I

No. contacto        :77747750

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV