Iha uma-kiik ida iha area Likisa, mosu diskusaun entre feen ho laen, Arlindo Pereira ho Maria Nunes, kona-ba osan husi ai-maran ne’ebé sira fa’an ona. Hanesan feen, Maria mak rai osan hirak ne’e hodi bele maneja ba nesesidade uma-laran.

Diskusaun ne’e mosu tanba Arlindo hakarak atu hetan osan balun atu ba sosa tua hodi hemu. Karik nia hakarak goza netik osan balun ne’ebé sira hetan husi ninia kolen.

Ho razaun atu sosa tua, Maria fó de’it $1 ba Arlindo. Ho nervozu Arlindo simu osan ne’e no sai ba daudauk. Maibé, problema la hotu iha ne’e. Bainhira fila mai uma, Arlindo kontinua nervozu no nia halo asaun ida hodi basa Maria nia tilun-huun, maske nune’e, Maria la halo reasaun kontra. Nia ne’ebé komprende ninia kaben, hili atu nonook de’it.

Reasaun Maria ne’ebé nonook halo Arlindo nia tensaun sa’e maka’as liu. Iha loraik, Maria ho Arlindo, akompaña husi nia oan na’in tolu ho subriñu na’in rua, Cancio no Lurdes, ba mota atu ku’u kabura.

Iha dalan, Arlindo kontinua ko’alia kona-ba osan ne’ebé nia feen fó ba nia. Diskusaun entre feen ho la’en ne’e kontinua no sai manas liu tan. Labarik sira akompaña ho nonook tanba tauk sira-nia Arlindo sei baku sira.

Bainhira to’o iha mota ninin, Arlindo foti fatuk ida hodi kumu iha liman. Ho nakdedar nia riba fatuk ne’e ba Maria nia ulun-fatuk, hafoin nia kontinua tebe Maria nia kabun no halo Maria monu ba mota laran.

La’os hakfodak hodi ajuda nia feen, maibé nia foti tan fatuk hodi tuda ba nia feen to’o mate iha bee laran.

Haree asaun ne’e, Cancio hakat ba hodi hasee, maibé Arlindo ne’ebé lakon ona konsensia kaer no dulas Cancio nia ulun to’o mate, hafoin nia so’e ba mota laran.

Arlindo hamriik ho nervozu no ameasa ba nia oan sira no subriña atu labele konta ba ema. Se sira brani ko’alia sai ba ema, Arlindo promete sei oho hotu labarik sira ne’e.

Maske hetan ameasa, maibé hafoin fila ba uma, labarik sira hato’o keixa ba polisia no ikus mai polisia halo kapturasaun ba Arlindo hodi responsabiliza ba nia hahalok ne’e.

Tama Prizaun Tinan 26

Entretantu, hafoin liu husi prosesu julgamentu, Tribunal Distrital Dili (TDD) iha ninia desizaun final fó pena prizaun tinan 26 ba arguidu Arlindo Pereira tanba komete krime omesidu agravadu.

TDD kondena arguidu ho pena parseral, ba kazu oho nia feen, Maria Nunes, Arlindo hetan pena prizaun tinan 20 no ba nia subriñu Cancio, arguidu hetan pena prizaun 19. Loloos bainhira soma hamutuk Arlindo tenke hela iha prizaun tinan 39, maibé tanba tribunal tetu asuntu balun, pena prizaun ne’e hatun ba tinan 26.

Durante hala’o prosesu julgamentu, Arlindo nega faktus husi Ministériu Públiku ne’ebé hatete katak nia oho nia feen ho nia subriñu.

Arguidu dehan, sira na’in rua monu ba mota no bee mak dulas to’o mate. Maibé tuir testamuña sira, arguidu nia oan no subriña, katak, arguidu mak oho Maria no Cancio bainhira sira ba ku’u kabura iha mota laran.

2016, Kazu 4.336 Tama MP

Asaun krime ne’ebé komete husi Arlindo nudar asaun ida entre krime lubuk ida ne’ebé akontese iha Timor-Leste. Tuir dadus husi Ministériu Públiku (MP) ne’ebé fó sai iha fulan Janeiru 2017 katak, iha tinan 2016 MP simu kazu hamutuk 4.336.

Prokurador Jeral Republika, José da Costa Ximenes hatete, númeru kazu ne’e hatudu katak kada tinan iha aumentu ba kazu ne’ebé MP simu.

Iha tinan 2013, kazu ne’ebé tama iha MP hamutuk 3.600. Iha 2014 hamutuk 3.800 no iha 2015 hamutuk 4.000.

Entretantu, tuir dadus estastika husi Tribunál Distritál Dili (TDD), iha tinan 2016 TDD rejista kazu krime hamutuk 1.953 no kazu krime ne’ebé pendente husi tinan 2015 hamutuk 1.910, signifika iha tinan rua nia laran TDD rejista kazu besik 4.000.

“Husi total kazu ne’e, Tribunal Distrital Dili konsege julga no deside kazu 1.540. Signifika, prosesu kazu krime ne’ebé sei pendente hamutuk 2.323,” informa Sekretaria Judisial TDD, Maria de Fatima iha fulan Janeiru 2017.

Estabelese Klinika Asesu Justisa

Atu bele hafasil komunidade sira hodi hato’o keixa kona-ba kazu ruma ne’ebé sira hasoru, Ministériu Públiku serbisu hamutuk ho UNDP implementa projetu ‘Klinika Asesu ba Justisa’.

Projetu Klinika ne’e daudaun ne’e sei hahú iha Munisipiu Baukau no Kovalima.

“(komunidade) sira atu ba dirasaun iha ne’ebé klinika justisa nian i depois ofisial pontus vokal sei informa ba ofisiais titular, no prokuradór titular para toman medidas lalais,” dehan Prokurador Jeral Republika (PJR) José da Costa Ximenes.