Iha loron 25 kotuk ba, Sabadu (06/05), iha area Bebonuk, joven ida, Tiago Inacio Coelho, mate hafoin bala-musan tama iha nia isin.

Familia matebian, duun katak pesoal PNTL mak tiru mate Tiago tanba molok Tiago monu, polisia ne’ebé halo atuasaun ba konfrontu iha Bebonuk tiru razada de’it.

“Bainhira polisia komesa tama hodi halo atuasaun ba problema ne’e (polisia) sira tiru razada de’it, maizumenus sira tiru dala neen hanesan mak rezulta alin ne’e mate fatin,” informa familia matebian, Sandra Alves Coelho iha mortuariu HNGV, Sabadu kalan.

Liu tiha loron neen (6), iha Sesta (12/05) madrugada, joven seluk, Gulhermino da Costa Freitas (19) hetan tiru iha área Pantai Kelapa-Dili bainhira hein bís atu ba Baukau hodi kontinua nia viajen ba Lospalos.

Tuir sasin ida, António da Costa katak, laiha serteza ema ne’ebé tiru ne’e membru polisia ka lae, maibé karreta ne’ebé ema sira ne’e sa'e hakerek CSP (Corpo Segurança Pesoal).

Tuir sasin ne’e, momentu ne’e sira hein hela bís atu ba Baukau, derrepente karreta CSP ne’e para no ema sira tun husi karreta laran nune’e sira mós kumprimenta, maibé ema ida hasai pistola no tiru kedas Guilhermino.

“Ami la konsege haree sira-nia hatais ne’e farda polisia ka sivíl, maibé haree de’it mak karreta polisia nian hakerek CSP,” dehan nia.

Iha Sabadu (13/05), iha kazu konfrontu entre komunidade aldeia Depozitu Penal ho Temporal, pesoal polisia ida deskonfia ‘lidera’ joven sira hodi halo asalta.

“Joven balun husi Temporal momentu ne’e liu iha ne’eba haree ami halibur malu hanoin atu ba serang sira, tanba ne’e joven husi Temporal mós bolu malu, inklui pesoal polisia ne’e,” informa Xefe Aldeia Depozitu Penal, Delio Barros iha nia hela fatin hafoin akontesimentu.

Bainhira sira sei halibur hamutuk, Xefe Aldeia ne’e dehan, pesoal polisia ne’e ho isin molik no kaer pistola tiru dala tolu.

“Ami halai namkari tanba tiru mai loos de’it ami. Kuandu nia tiru halo sinal karik, ne’e tiru sa’e ba leten,” katak nia.

Organizasaun Naun Govermental Fundasaun Mahein hato’o sira-nia hanoin atu kria ekipa independente ida hodi halo investigasaun ba kazu ne’ebé pesoal PNTL sira komete.

Diretór Ezkutivu Fundasaun Mahein (FM), Nelson Belo dehan, presiza kria ekipa ida ne’ebé kompostu husi Ministériu Públiku, Provedoria Direitus Humanus no Justisa (PDHJ), no Komisaun B Parlamentu Nasionál atu nune’e bele iha seriedade iha prosesu investigasaun ba kazu Bebonuk.

Kona-ba desizaun polisia hodi tiru, Nelson dehan, iha kualker intervensaun polisia nian ba kazu konflitu tenke uza maneira prevensaun hodi hakalma situasaun.

“Maneira prevensaun ne’e barak, tanba ne’e labele uza arma hodi hakotu ema-nia vida,” deklara Nelson.

 Lakon De’it

Kazu tolu ne’ebé foin akontese tutuir-malu iha fulan Maiu ne’e hanesan fanun públiku atu hateke fila fali ba kotuk ba aktu krime ne’ebé pesoal polisia sira komete maibé to’o ohin loron laiha informasaun kona-ba prosesu ba kazu hirak ne’e.

Organizasaun União Estudante Juventude Eukisi (ONE) públika sira-nia rezultadu monitorizasaun ba kazu ne’ebé komete husi pesoal polisia sira hahú husi tinan 2014 to’o 2016.

Organizasaun estudante ne’e, fokus liu ba aktu violensia ne’ebé komete husi pesoal Batallaun Orden Públiku (BOP).

Tuir lista ne’ebé hasai, ONE públika kazu hirak ne’ebé pesoal BOP sira komete, hanesan :  pesoal BOP halo abuzu seksual no halo agresaun ba joven ida iha area Bairo-pite, baku estudante UNITAL iha Kolmera iha Janeiru 2016; taa no baku Mario Soares iha area Bairo-Pite iha  Novembru 2015; baku dotor na’in rua iha Munisipiu Maliana iha Dezembru 2015; tiru kilat no baku komunidade iha festa aniversariu, iha Bairo Santa Kruz, aldeia Donoge iha Agostu 2014; baku taxista ida iha Rontuda-Lafatik–Komoro, iha Juñu 2014.

Kazu hirak ne’e ikus mai lakon de’it. Vitima sira kanek no mate saugati de’it. Justisa ne’ebé familia sira hein hanesan halai dook an ba bebeik.

Ba kazu tiru mate Tiago, parte PNTL deklara katak sira sei hein delegasaun kompetensia husi Ministériu Públiku atu hala’o prosesu no ezame balistiku hodi hatene loloos kilat-musan ne’e PNTL nian ka la’os.

Iha Parlamentu Nasionál Prezidente Komisaun B ne’ebé trata asuntu Defeza no Seguransa, David Diaz Ximenes ‘Mandati’ husu ba governu atu tenke foti desizaun rigorozu ba membru PNTL ne’ebé envolve aktu ne’e.

Nia dehan, bainhira mosu konfrontasaun, membru PNTL sira ne’ebé halo atuasaun presiza analiza situasaun molok foti desizaun ruma.

Atu halo kapturasaun suspeitu ruma, nia dehan, polisia tenke aleza suspeitu ne’e iha parte ain, la’os tiru mate.