Maske esforsu ona durante semana tolu, maibé PM Taur dehan, to’o ohin seidauk iha rezultadu serteza ida mai Timor Leste.

“Ha’u tenke fó orden ba Doutór Mari Alkatiri hodi haruka dokumentu kopia ida mai ha’u, maibé nia (Mari) dehan mai ha’u katak nia mós la hatene no haruka dokumentu ne’e mai ha’u atu haree,” dehan PM Taur iha enkontru Jornada Orsamental 2019 iha edifisiu Ministeriu Finansas Dili, Tersa (18/09).

PM Taur dehan, nia lamenta bainhira iha grupu balun hakarak halimar ho dignidade estadu Timor Leste nian.

Molok ne’e, Ministru Transporte no Komunikasaun, José Agostinho informa, to’o agora VIII Governu Konstitusionál seidauk simu relatóriu kompletu kona-ba konstrusaun Ró ZEESM-TL ho naran “Haksolok”.

Tuir informasaun, Ró Haksolok nia prosesu konstrusaun halo husi Kompañia Estaleiro Atlanticeagle Shipbuilding Lda. iha  ofisina Feguiera da Foz-Portugál.

Entretantu, RAEOA-ZEESM-TL liu husi ninia deklarasaun hatete, desizaun atu hili ninia estaleiru (fatin atu harii ró) hahú no foti husi V governu konstitusional ne’ebé lidera husi Kay Rala Xanana Gusmão, tuir ninia reprezentasaun husi eis Ministru Transporte no Komunikasaun, Pedro Lay da Silva, ne’ebé asina no selebra kontratu ho Estaleiro Atlanticeagle Shipbuilding Lda. (Atlanticeagle) iha loron 22 Setembru 2014.

Tuir mai deklarasaun kompletu RAEOA-ZEESM TL:

RAEOA-ZEESM TL simu prosesu konstrusaun ró liu tiha transferénsia projetu no alokasaun orsamentu husi Governu RDTL ba autoridade RAEOA-ZEESM TL. Transferénsia podér no alokasaun verbas ne’ebé akontese liu tiha akordu entre Governu RDTL no Estaleiru Atlanticeagle no liu estaleiru hahú harii Ferry.

Hodi garante implementasaun tuir espesifikasaun no estandard tékniku ba Ró Haksolok no mós asegura katak, ferry ne’e bele hetan rejistu internasionál (Registo Internacional de Navios da Madeira em Portugál) tuir rekizisaun Governu RDTL, RAEOA-ZEESM TL hala’o kontratasaun ba supervizaun ba konstrusaun ferry ba Instituto de Soldadura e Qualidade ( ISQ), instituisaun ho esperiénsia liu tiha tinan 50 ho konstrusaun ne’ebé hanesan no mós ho kredensial no renome internasionál atu fiskaliza konstrusaun ne’e.

Bainhira Governu RDTL transfere projetu mai RAEOA-ZEESM TL, RAEOA-ZEESM TL tane aas kompromisu ne’ebé Governu RDTL hakotu ho estaleiru Atlanticeagle no asegura katak ró ne’ebé sei harii hela harii ho estandarte internasionál hanesan hateten iha desizaun no akordu ne’ebé temi.

 Kona-ba lala’ok konstrusaun no projetu ró, kestaun judisiál balun entre Estaleiru Atlanticeagle no ninia sub-empreiteiru, hamiis situasaun finanseira estaleiru no ida ne’e rezulta iha atrazu konstrusaun ró, ne’ebé oras daudaun para hela iha Estaleiros do Mondego. Importante tebes realsa katak, problema ne’ebé oras daudaun iha mak problema ne’ebé Atlanticeagle enfrenta ho ninia subempreiteiro.

Problema ne’e sees husi RAEOA-ZEESM TL nia relasaun ho Atlanticeagle. Biar ne’e, RAEOA-ZEESM TL trasa planu no hala’o hakat balun hodi bele loke dalan hodi Timor-Leste bele simu ró Haksolok no katak servisu bele hahú fila-fali hodi ró ne’e bele ramata lais no tuir estandard no espesifikasaun ba konvensaun marítima internasionál ne’ebé sei vigora hela.

Importante mós klarifika katak, lala’ok dada ró sai ba fatin seluk ka, informasaun katak estaleiru iha insolvénsia no katak ida ne’e mosu tan problema rasionamentu ho RAEOA-ZEESM TL ne’e laloos. Tan informasaun ne’e laloos publikasaun notísia ho lia-anin ne’e, durante períodu diskusaun no negosiasaun ho hanoin atu hetan utilizasaun polítika sei iha ba diskusaun no sei bele hamosu impaktu aas liu ba RDTL.

RAEOA-ZEESM TL nia hakat ida mak atu asegura reprezentasaun jurídika iha Portugál. Ne’e sei asegura reprezentasaun di’ak ba interese RAEOA-ZEESM TL no Estadu Timor-Leste, no mós fasilita lalauk negosiasaun ba solusaun hodi ramata harii ferry lais liu hodi nia bele mai no serbí populasaun iha TL.

Nu’udar hakat seluk atu fasilita rezolusaun kestaun ne’e RAEOA-ZEESM TL sei ramata hela relatóriu inspesaun ba ró Haksolok, inspesaun ne’ebé hala’o husi konsultór internasionál independente hodi verifika fila-fila ezekusaun konstrusaun no tuir planu, relatóriu ne’e sei ramata iha primeira kinzena husi fulan Agostu nian.

RAEOA-ZEESM TL fiar nafatin katak, projetu ró Haksolok importante tebes ba populasaun, no mantein nafatin rasionamentu institusionál di’ak ho Estaleiru hodi asegura katak servisu ne’e bele rama ho di’ak no iha tempu besik.