CNRT Tenke Hatuur Hikas Dignidade Governasaun Featured

By Cristina Ximenes Maiu 24, 2023 1860
Diretór Ezekutivu Asia Justice And Rights AJAR), José Luís de Oliveira. Foto: Dok/INDEPENDENTE. Diretór Ezekutivu Asia Justice And Rights AJAR), José Luís de Oliveira. Foto: Dok/INDEPENDENTE.

DILI: Diretór Ezekutivu Asia Justice And Rights AJAR), José Luís de Oliveira hateten, Partidu CNRT haree agora daudauk ne'e iha posibilidade atu manan ukun maibé tenke hatuur fali dignidade governasaun.

Ema ne'ebé ba kaer pasta governu ne'e tenke iha duni kapasidade, nune'e dignidade governu ne'e, se lae govenu ne'e laiha kapasidade atu ukun.

Nia dehan, CNRT haree agora daudauk ne'e iha posibilidade atu manan, nu'udar ema ne'ebé defende demokrásia tenke apresia ba rezultadu ida ne'e no sira merese duni direitu atu ukun tantu mesak no mós ema seluk.

Nia hatete, kestaun kona-ba ukun, tuir nia prespetiva aprende ona se ukun mesak mós oinsá, ukun ho ema seluk mós oinsá hanesan de'it. Ukun ho ema seluk dala barak mós tanba atu tonka malu, tanba atu salva  pozisaun ba malu, ne'eduni dala ruma la'ós asegura, la'ós fó prióridade oinsá atu hatuur ema ne'ebé iha kalsidade ba ukun, maibé atu konsidera fali ita nia balansu ida ne'e mak la di'ak.

“Ne'eduni, mai ha'u ita tenke hatuur fali dignidade governasaun, ema ne'ebé ba kaer pasta governu ne'e tenke iha duni kapasidade, nune'e dignidade Govrenu ne'e ita haree, see lae Govenu ne'e governu mas naun governa, laiha kapasidade atu ukun, ne'eduni tenke restora fali dignidade Govenu liuhusi koloka ema ne'ebé merese duni tenke iha prosesu internál partidu," dehan José Luís iha knaar fatin, Faról, horisehik.

Nune'e, tuir-nia la interese atu Partidu CNRT mak ukun ka atu koligasaun ka saida la interese, tanba ne'e nia la preokupa maibé importante tebes atu asegura prosesu ida iha partidu laran ne'ebé tenke tais ema atu ba kaer governu karik nia tenke iha kapasidade.

Maibé, primeiru tenke hatene ninia vizaun ne'e oinsá, segundu tenke hatene ninia integridade ne'e iha ka la'e tenke iha prosesu internál, depois ida ne'e de'it la'ós atu asegura boa governasaun.

Atu asegura kredibilidade partidu sira ne'e, partidu koloka ema duni mak ba, labele koloka ema ko'alia la hatene, lee de'it mós la hatene ba ukun ko'alia sala hela de'it ida ne'e hatun ita nia dignidade Govenu.

"Ha'u ko'alia ne'e ha'u interese Govenu, no Estadu mak as liu, ita presija duni iha governasaun ne'ebé di'ak, ema ne'ebé ba kaer governu tenke hasai kredibilidade Govenu, hasai dignidade Govenu ne'e perante povu mós perante komunidade internasionál," hatete nia.

Ne'eduni, ema tenke kualifikadu duni mak ba, agora atu kualifikadu oinsá direitu preorgativu partidu nian, partidu iha direitu atu nomea nia ema maibé atu asegura kualifikadu, atu asegura kredibilidade partidu ninian mak tenke halo prosesu ruma iha partidu laran, labele naran hatudu tun, sa'e, tenke asegura no tenke tais.

Iha partidu laran tenke tais, tenke halo kompetisaun ida iha laran, atu haree ema ne'ebé merese. Labele balun to'o agora ukun tinan haat mós la hatene ministériu ne'e nia atu lori ba ne'ebé, nia loro-loron tama servisu hein han saláriu ida ne'e labele.

"Ita presiza duni iha governasaun tenke konsidera povu ida ne'ebé hili imi ne'e, tanba nia hakarak duni ema ne'ebé atu lidera nasaun ne'e lori duni mudansa ba ninia moris. Atu lori mudansa ba ninia moris tenke ema ne'ebé partidu hatudu atu kaer ministru tenke iha duni kapasidade," informa nia.

Iha fatin ketak, Vise Reitór datoluk Universidade Dili (UNDIL) Hugo Lourenco hatete, iha posibilidade ne'e sei mosu hotu, primeiru hein hela ofisialmente votus seidauk sura hotu, maibé tuir loloos ohin loron ikus atu públika ofisialmente partidu se mak manán, se mak derrota maibé se partidu ida manán ho 33 maiória absoluta nia ukun mesak.

Nia hatete, agora konforme partidu nia internalmente haree nia estatutu partidu atu bolu tan ema ruma ne'ebé sira sente katak merese atu ba ne'e konforme, maibé se partidu manán maiória, la'ós manán la liu bareira ne'ebé lei hatete entaun presija forma governu aumesmu koligasaun ida, tanba ne'e mak iha posibilidade hotu kedas.

"Se CNRT, partidu mais votadu maibé nia votus ne'e la to'o 33 kadeira signifika nia mais votadu nia iha direitu atu forma koligasaun ida entaun nia tenke bolu partidu sira seluk. Maibé, se bainhira nia la konsege forma governu Prezidente Repúblika sei bolu fali partidu segundu mais votadu ne'e mak orsida bele forma fali Govenu, se bainhira partidu primeiru mais votadu no segundu mais votadu la konsege forma governu entaun eleisaun antesipada," haktuir nia.

Tanba ne'e mak iha posibilidade hotu-hotu, ida ne'e mak partidu kiik oan sira sente sira mak kaer desizaun as liu ida ne'e mak ita ladún manduru iha polítika, orsida partidu kiik oan sira bele husu kargu ida ne'ebé bo'ot liu ida ne'e la bele.

Maibé, iha demokrásia la hanorin hanesan ne'e, demokrásia dehan ida minoria ne'e mak submete ba maiória, maibé partidu kiik oan sira la konsege forma governu, tanba fahe ekonómia ne'e la to'o entaun partidu sira bele bolu fali sai fali husi koligasaun bainhira hetan kargu bo'ot liu.

Tanba, étika polítika la hanorin hanesan ne'e, entaun hanoin dehan bele forma governu grande inkluzaun ka konforme posibilidade ne'ebé akontese agora ita hein de'it STAE ofisialmente seidauk fó sai.

Maibé tuir rezultadu hatudu katak CNRT mak manán tiha ona bazea ba rezultadu husi sentru votasaun iha teritóriu tomak, maibé ofisialmente seidauk tanba ne'e mak ita hein prosesu ne'e atu la'o halo nusa, ita espera katak labele iha manipulasaun ba eleisaun, labele halimar ho povu ninia votus STAE tenke transparante. Tanba votus povu nian ne'e votus sagradu ita labele halimar ho ida ne'e importante.

"Ha'u fiar katak sei partidu CNRT manán mesak CNRT mós sei bolu líder partidu balun atu bele mós partisipa iha governasaun ida ne'e, atu bele biabiliza, labele sai ai tonka maibé atu apoiu governasaun ne'e la'o ho di'ak," haktuir nia.

Nune'e, objetivu atu ko'alia kona-ba projetu polítiku dehan repozisaun  konstituisionál orgaun soberanu haat ne'e tenke sólidu nune'e dezenvolvimentu bele iha, konfiansa internasionál investimentu bele mai no servisu bele iha ida ne'e mak importante.

 

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV