Karta ne’e PN haruka ba iha loron Kinta (14/3), hafoin desizaun ne’ebé TR foti ona iha fali lapsu, nune’e presiza halo klarifikasaun tanba ne’e fó impaktu ba akizasaun ba asaun ne’ebé Governu atu sosa.
Prezidente Parlamentu Nasionál, Arão Noe hateten, desizaun sira ne’ebé iha laran ne’e loos hela maibé to’o iha desizaun ikus ne’e la klaru iha buat rua, primeiru refere ba lei ne’ebé altera, tuir desizaun ne’e atu altera lei númeru 9/2005 ba Lei Fundu Petroliferu nian.
Lei ne’ebé altera ba LAP ne’e, lei númeru 1/2019 Lei Atividade Petrolífera altera ba lei númeru 13/2005 la’ós altera ba fundu petrolíferu nian, tanba ne’e mak PN husu fila-fali ba TR atu halo deklarasaun.
Asuntu seluk mak artigu 2, intensaun husi tribunál ba artigu 2 ne’ebé dehan inkonstitusionál ne’e artigu 2 ida ne’ebé loos.
Tanba, iha artigu 2 (dois) ne’e iha rua, ida ba LAP ne’e mak altera ko’alia kona-ba tratadu ne’ebé asina uluk ho Austrália 20 meiu 2002 ho tratadu ne’ebé asina iha 6 Marsu 2018 iha Nova Yorke, karik intensaun ba ida ne’e tenke klarifika iha nia redasaun atu nune’e ema bele entende didi'ak.
Lae husi redasaun ne’e ema bele interpreta oin rua, artigu 2, husi lei númeru 1/2019 ba LAP nian no mós iha artigu 2 (dois) mak halo alterasaun ba artigu rua mak hanesan artigu 2 no 22 LAP nian, tanba ne’e artigu 2 (dois) ne’e ida ne’ebé loos.
“Alterasaun ba artigu 2 kona-ba tratadu Fronteira Martima ne’ebé asina iha 6 Marsu 2018 ne’e mak inkonstitusionál, soke desizaun eskrita mak la iha klarifikasaun klaru, temi de’it artigu 2, mas la klarifika artigu 2 LAP lei númeru 13/2005, atu nune’e bele hateten,” dehan nia iha PN.
Arão hatutan, se ko’alia de’it artigu 2 husi LAP, entaun sei dehan artigu ne’e la vale hotu.
Desizaun agora ne’e iha tiha ona hein tribunál klareza de’it desizaun ne’e nia intensaun loloos mak ida ne’ebé loos, atu bele fó garantia ba implementasaun no ema ne’ebé atu fa'an nia asaun mós sente seguru iha prosesu ne’e.
Antes ne’e, Prezidente Parlamentu Nasional, Arão Noe de Jesus hateten, Tribunal Rekursu dekara inskonstitusionalidade ba materia ida, maibe la afeta ba ezekusaun osan hodi sosa asaun ba ConocoPhillips no Shell.
Nune’e, tranferensia osan tokon $650 husi Fundu Petroliferu (FP) bele hala’o ona, tanba la fo impaktu ruma ba prosesu hirak ne’e.
MF Kontinua Ezekuta Orsamentu Sosa Asaun
Entretantu, maski TR konsidera Lei Atividade Petróliferu ne’ebé anunsia ba públiku konsidera lapsu, maibé parte Governu kontinua ezekuta orsamentu halo pagamentu tanba sosa asaun Kompañia ConochoPhilips ho Shell montante tokon $650.
Ministra Finansas Interena (MF), Sara Lobo Brites dehan, Governu atu prosesa pagamentu sosa asaun tanba LAP tama em vigór hela, tanba Ministériu Finansas koordena ona Timor GAP ho BCTL ne’ebé akordu estabelese hein transfere orsamentu ba empreza rua ne’e.
Sara Lobo dehan bainhira, Ministériu Finansas labele kansela pagamentu ba ConochoPhilipa ho Shell tanba prosesu sira ne’e tuir lei, tanba LAP rasik iha em vigór hela iha evidénsia, tanba ne’e Governu aselera prosesu pagamentu.
“Sin, ezekusaun ba orsamentu ne’e kontinua,” dehan Sara iha Palásiu Governu Dili, Kinta (14/3).
Governu konsidera bainhira situasaun sira ne’ebé daudaun ne’e enfrenta parte legál sira mak bele responde maibé Ministériu Finansas kontinua ezekuta bazeia prosesu legál ne’ebé iha.
LAP Labele Implementa
Entretantu, Jurista Padre Júlio Crispim esplika, alterasaun LAP kompostu husi artigu tolu mak hanesan, artigu dahuluk ko’alia kona-bá objetivu, daruak kona-ba konteúdu no datoluk kona-bá entrada em vigór.
Tuir desizaun Tribunál, primeiru hateten, inkonstitusionál tuir forsa obrigatóriu jerál, iha númeru 2 husi Lei Atividade Petrolífera (13/2005).
Nune’e, LAP rasik labele implementa, tanba kontra Konstituisaun RDTL, artigu 2 númeru 2 ne’ebé dehan, Estadu labele aplika lei inkonstitusionál.
Maski nune’e, inkonstitusionalidade husi alterasaun LAP, laiha impaktu ba osan sosa asaun husi kompañia ConocoPhilps no Shell, maibe, osan labele foti liu-husi LAP.
Tanba ne’e, Padre Júlio sujere ba Parlamentu Nasionál, tenke buka dalan atu halo retifikasaun ba Orsamentu Jerál Estadu (OJE), nune’e bele hatama fila fali osan sosa asaun ne’e iha Lei Retifikativu hodi bele selu.
Alende ne’e, bainhira governu hakarak atu empresta husi dalan seluk mós, tenke tama husi retifikasaun OJE, ne’ebé liu-husi aprovasaun Parlamentu Nasionál, tuir rejime orsamentál.
