Populasaun Suku 18 iha Bobonaro Halo Ritual no Juramentu Hadame Malu Featured

By Julião Santos Dezembru 28, 2023 1559
Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão asiste povu Bobonaro hala'o ritual no juramentu hadame malu. Foto:Media GPM. Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão asiste povu Bobonaro hala'o ritual no juramentu hadame malu. Foto:Media GPM.

BOBONARO: Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão hamutuk ho populasaun, lia nain no xefe suku na’in 18 husi Postu Administrativu Bobonaro, Munisipiu Bobonaro, realiza serimónia rituál “NAHE BITI BOOT BA DAME” ho juramentu ba natureza lulik hodi lori juventude sira husi Grupu Arte Marsiál (GAM) no Grupu Arte Rituál (GAR) hadame malu no simu malu hikas.

Enkuantu, serimónia  “NAHE BITI BA DAME” entre grupu GAM-GAR hosi Suku Lourba no Suku Carabau hala’o ho rituál juramentu ba natureza lulik oho animal,  manu ida, karau ida no bibi ida, look bua no malus no hemu tua lulik ne’ebé tau animal nia raan hodi fó hemu ba reprezentante GAR no GAM suku 18 hodi promote la kria tan konflitu ba malu hahú ohin no ba futuru.

Tuir komunikadu ne’ebé Online INDEPENDENTE asesu, Hafoin serimónia rituál, kontinua asina akta juramentu hosi reprezentante GAM no GAR ne’ebé asiste direita hosi Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, Sekretáriu Estadu Protesaun Sivil (SEPS), Domingos Mariano Reis, Prezidente Autoridade Bobonaro, Ernesto de Oliveira Barreto, Komandante PNTL Munisipiu Bobonaro, Superintendente Xefe, António Maria de Sá no hosi Igreja reprezenta hosi Diakno Igreja Bobonaro, Manuel de Jesus hamutuk ho populasaun.

Pimeiru Ministru Kay Rala Xanana Gusmão  hatete, loron ne'e nu’udar loron espesiál  no primeiraves iha Bobonaro halo rituál juramentu ida atu kontribui ba paz ne’ebé Igreja lian nain no povu sai sasin.

“Inan aman sira, feto mane sira, avo feto no avo mane sira, iha imi nia oin, iha rai luluk ida ne’e nia oin, iha mós Maromak nia oin, ami hotu iha ne’e, hakarak hamutuk hodi harii paz, harii domin iha nasaun doben ida ne’e. Ne’e duni ita hotu hakilar domin ho dame,” dehan PM Xanana, iha  komunkadu ne’ebé Online ne’e sita.

Xefe Governu dehan, bainhira konflitu akontese bebeik, sei halo unidade Timoroan sira sai fraku ba bebeik, maibé kuandu povu moris ho kultura no unidade ne’ebé forte maka sei lori povu hetan paz.

PM mos husu atu povu sira tenki unidade nafatin, tanba iha funu nia laran, povu terus too mate, maibé povu unidu maka lori Timor-Leste ba ukun aan.

“Bainhira ita unidu, ita hamutuk hanoin ida de’it maka ita sei forte. Ne’e labele oho malu, sunu uma, tanba iha funu ita mate barak liu ona, agora tempu atu hadomi malu hadia ita nia rain,” nia hatete.

Iha parte seluk, PM Xanana mós triste ho aktu juventude na’in-7 ne’ebé taka oin metin hanesan ninja hodi baku joventude ida ho ferik ida iha área Memu Bobonaro nian.

“Ha’u triste tebes haree video ida iha Suku Saburai ne’e, tanba ne’e ha’u hosu ba joven sira, ama no apa sira, bolu atensaun atu labarik sira labele baku malu bebeik,” tenik PM.

PM hatutan, ohin loron valor moris familia no religiaun nian tenki forte no moris buras iha komunidade nia leet. Tanba ne’e ezemplu dame malu entre povu Suku Lourba, Carabau no suku hotu iha Bobonaro sai ezemplu di’ak atu habelar ba suku sira seluk iha Timor-Leste.

Iha fatin hanesan Prezidente Autoridade Bobonaro, Ernesto de Oliveira Barreto informa serimónia dame malu nahe biti boot ne’e envolve lia nain no xefe suku na’in 18, organiza lia nain sira, juventude hodi halo uluk rituál hodi lori joventude ba dame malu.

“Juramentu ida ohin, ita rasik haree ho matan, ita la iha kemak no bunak, tanba kultura juramentu ne’e halo atu hametin ita nia unidade hodi soe hahalok aat sira,” nia hatete.

Nia husu ba xefe suku sira atu idak-idak hala’o reniaun ho xefe aldeia, lia nain no povu hodi sosializa testu juramentu ne’ebé GAM-GAR, Lia Nain no autoridade sira asina sosializa ba povu suku 18.

“Juramentu ne’e atu kesi juventude tomak hosi organiasaun arte marsiál no arte rituál ita ne’e familia ida, la iha kemak no la iha bunak, tanba familia moris ho kultura ida de’it,” nia agradese.

Prezidente Autoridade ne’e agradese ba Primeiru-Ministru Xanana no Sekretariu Estadu Protesaun Sivil ne’ebé dezde problema ne’e akontese too kedas fatin hodi apoia mós vitima sira.

Iha fatin hanesan Xefe Suku Mali-Ubu, Quintiliano Barros Fernandes konsidera juramentu ne’e forte tebes, tanba halo juramentu ba rai lulik no uma lisan hodi kontribui ba paz no dame iha suku 18.  

“Serimónia rituál ne’e hala’o hetan apoia direita hosi povu Suku neen hanesan, Lourba, Carabau, Hauba, Male-Ubu no Kota Boot, no Colimau, no hotu iha Bobonaro, idak-idak tau osan. Tanba sira hakarak dame, no halo rituál nahe biti boot ne’e, tanba sira lakohi atu mosu tan dezastre iha futuru,” deklara Quintiliano.

Iha fatin hanesan, Xefe Suku Lourba, Lino da Cruz deklara katak, juventude GAM no GAR ho juramentu ne’e kesi metin unidade juventude hodi sei la halo tan krimi hodi kontribui ba paz no dezenvolvimentu.

“Ami sei la inklina aan ba kualker grupu ne’ebé iha hodi tane aas interese nasionál hodi garante paz ba povu suku 18. Tanba ami grupu arte marsiál no arte rituál deklara sei la repete tan ba hahalok ne’ebé akontese iha pasadu, tanba la kontribui ba paz,” nia hatete.

Juventude sira sei kontinua tane aa paz atu povu hotu- hotu hala’o atividade no movimentu ba mai iha suku 18 nia laran ho livre no konsidera familia de’it maun alin no lisan ida de’it.

Iha parte seluk, Komandante PNTL Munisipiu Bobonaro, Superintendente Xefe, António Maria de Sá agradese tebes ba rituál juramentu ne’’e bele kontribui ba paz no estabilidade seguransa iha Munisipiu Bobonaro liu-liu suku 18 iha juridisaun Postu Bobonaro nian.

Konfrontu fízika entre grupu juventude sira ne’ebé akontese, sesta (03/11/2023) lokoraik too kalan rezulta ema na’in-hitu (7) kanek no uma ualu (8) hetan sunu, Governu liu hosi SEPS fó ona apoiu hodi kontrui hikas vitima sira nia uma.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV

Tuir ami iha Twitter

Kalendariu Notisia

« September 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
            1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29
30