Votasaun ba orsamentu Prezidensia Repúblika ho total US$ 12.088.413 hetan votu afavour (61), kontra (0), abstensaun (1), orsamentu ba prezidensia nian passa iha Parlamentu no retira proposta sira.

“Orsamentu Prezidente Repúblika nian ita labele hasai husi razaun rua. Primeiru, orsamentu Prezidente Repúblika nian orsamentu tinan ida ne’e uza husi prezidente uluk no ida agora, entaun prosimu anu ne’e primeiru orsamentu. Segundu, prosimu anu Parlamentu Nasionál, governu ne’e tun hotu úniku Prezidente Repúblika rasik nia tenke tau-matan ba serbisu hotu-hotu, liu-liu ba estabilidade,” dehan PM Taur, iha Parlamentu Nasionál, Sesta (11/11).

Nia dehan, tan ne’e mak hanoin prezidente repúblika nia osan labele ko’a, governu sempre uza prinsipiu ida ke durante tinan hirak ne’e instituisaun rua ke nunka book nia osan mak prezidensia repúblika no parlamentu nasionál.

“Ida ne’e ami nunka koa, ho respeitu orgaun primeiru no segundu kea mi nunka book, entaun momentu bok ami halo diskusaun minute ida mós ami la halo, saida mak instrusaun ba membru governu liu-liu ba finansas. Tanba ne’e mak ha’u husu komprensaun ba deputadu sira ital abele koa mais see iha ezersisiu seluk purke ita bele halo, governu nian ita boot sira bele haree ida ne’ebé bele koa ha’u hanoin bele koa, agora prezidensia repúblika nian ha’u konselu para ital abele koa,” tenik nia.

Nia dehan, governu kompromete atu orsida to’o iha Ministériu Saúde to’o iha Ministériu Edukasaun Juventude Desportu sei halo ajustu para kontempla deputadu proponente sira ninia proposta.

Tuir Deputadu proponente, Antoninho Bianco hatete, halo ptoposta ne’e hodi tau atensaun tanba ho hanoin ema mak sai fundamentu ba dezenvolvimentu, atu ema sai fundametnu ba dezenvolvimentu primeiru haree ba kondisaun devida liu-liu iha iha saúde ninian.

Agora halo diskusaun orsamentu laos orsamentu tiha ona, tanba ne’e uza kompetensia halo buat balu ke proponente sira konsidera relatoriu komisaun nian ne’e, maibé tanba governu hanesan jestor nia mak buka osan no jere osan deputadu sira rona deit.

“Maibé ezijensia ita nian ne’e ita labele nega ita seidependensia halo tratamentu ba rai liur tan ne’e ami rona konsidera katak ba governu nian bele koa ami hein katak primeiru ministru mak indika iha parte ne’ebé, tanba ami indika mós iha serbisu profesionais baruk barak, maibé ne’e kabe ba governu, tanba ita hotu halerik kona-ba tratamentu ba rai liur bebeik presiza prepara ita nia ema atu asegura ita nia saúde ba oin labele dependensia, ami fó hanoin kata lalikan ba votasaun, maibé see primeiru ministru konsidera katak governu iha konsidera entaun iha parte balu osan la barak, ha’u hanoin proposta tolu ne’e iha nia objetivu para atu fó importansia ba ema fó mós futuru ne’ebé asegura,” nia dehan.

“Tanba sa mak ita labele investe, Kuba bele halo turiuzmu saúde Timor Leste nusa mak labele turizmu saúde mós buat ida ke diak atu future bele hetan rendimentu, entaun ami fó fali ba governu katak see governu buka fatin ok lae ami retira mais ukesertu ami intensaun diak atu halo investimentu iha saúde,” tenik nia.

Iha fatin hanesan, Deputada proponente proposta 12 no proposta 13, Josefa Soares hatete, primeiru ministru koalia ona bele retira, maibé husu atu hasai tiha orsamentu ne’ebé ba eleisaun prezidensial nian ne’ebé mak sei iha nafatin.

“Komu ita sei deskute hela orsamentu hanesan depuatadu ami uza kompetensia atu hodi haree no halo no deskute, maibé primeiru ministru koalia hanesan ne’e, ha’u atu husu deit buat ida ba prezidensia republika atu haruka ralat tiha buat ida hakerek iha ne’eba atividade akompanamentu ba eleisaun prezidente 2022 ne’ebé nia osan ne’e 69.985 mill see ita husik nafatin iha ne’e mak buat ida ne’e la loos ona karik, Bainhira haree didiak  no estuda didiak item pur item husi prezidensia repúbliku nian ne’e primeiru,” nia dehan.

Segundu hakarak ro na buat ne’ebé loos, forma saida no maneira saida mak atu despede mill itál pessoas, katuas no ferik ne’e hakarak rona husi Primeiru Ministru sei fó posivel husi Ministru Edukasaun.

“Itema husi Ministériu ida ne’ebé mak ami bele hasai atu tau fila-fali iha ne’eba, ida ne’eba ida ne’e deit mak ami nia hanoin,” nia dehan.

Entretantu deputadu proponente ba proposta 11 Helena Martins Belo mós hatete nia parte konkorta ho primeiru ministru nian atu retira maibé iha ne’eba indikadores balu la klaru, Pontus de partida la klaru, metas la klaru, tan ne’e mak proponente sira hodi propoin proposta sira ne’e.

“Ha’u foti pontu de orden kestaun importante tanba ha’u mós proponente, ha’u haree iha livru mahar boot ne’e anexnu ne’e iha prezidensia repúblika nian ha’u respeita katak orgaun soberanu ida ne’e ita labele halo kortes iha ne’eba tuir primeiru ministru nia esplikasaun, maibé iha ne’eba indikadores la klaru, Pontus de partida la klaru, metas la klaru,” nia dehan.

Tanba ne’e mak iha indikadores livru ne’e indikadores tanba orsamentu pur programa, indikador ne’e la hakerek, pontu de partida la hakerek no metas mós la hakerek ida ne’e mak halo proponente hakarak hasai duni osan ida ne’e, maibé komu primeiru ministru koalia ona no mensiona ona katak kestaun ida oan sira ba eskola iha kuba mós importante tanba prepara rekursu umanu ba rai ida ne’e.

“Ami husu ba primeiru ministru atu pondera ami nia proposta ne’e husi fatin seluk karik la kortes husi prezidente repúblika la hasai, ida ne’e mak ami proponent hakarak husu,” tenik nia.