MNEK Elabora Akordu Tolu lori TL tama ASEAN Featured

By Mariano Mendonça Outubru 23, 2024 189
Foto:Google. Foto:Google.

DILI: Ministériu Negósius Estranjeirus no Kooperasaun (MNEK) liu husi Diresaun Jeral ba Assuntu ASEAN halo hela elaborasaun ba akordu tolu (3) ne’ebé atu lori Timor-Leste ninia preparasaun adere ba Asosiasaun Nasaun Sudeste Aziátiku (ASEAN).

Akordu boot ne'e mak hanesan Trade in Service (ATISA) no ASEAN Framework Agreement in Service (AFAS), ASEAN Comprehensive Investment Agreement (ACIA) no Movement of Natural Persons (MNP).

Diretora Nasional ba Ekonómia Fairs, Dircia Pinto hateten, MNEK organiza ho liña ministériál husi pilar ekonómia nian hanesan parte ida husi komprimisiu governu nian konkorre ba roteiru ne'ebé estadu membru ASEAN sira fó ona mai Timor-Leste atu kumpre.

"Sei iha peritu ne'ebé husi Uniaun Europeia fo ba Timor-Leste atu bele guia ita hotu-hotu hodi haree ba ezersisiu Timor-Leste ninia market acsess offer," dehan nia, bainhira halo soru-mutu inter-ministerial, iha Salaun MNEK, Praia Kokeiros, horisehik.

Ministériu Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun liuhosi Diresaun-Jeral ba Assuntu ASEAN, sei hala'o sorumutu hodi elaborasaun ba ezbosu Primeiru ba ASEAN no akordu hirak nebe'e temi.

"Iha akordu sira ne'e haree liu ba serbisu nian no mós investimentu, nia bolu akordu ACIA. Iha roteiru, iha kriteriu lubuk ida ne'ebé ita tenke atinje. Neste momentu, ba iha pilár ekonómia nian rasik saida mak TL ita tenke haree maka oinsá halo ezersisiu ba akordu boot hirak ne’e," tenik nia.

Iha fatin hanesan, Chritof Sorg, Deputy Head of Mission Uniaun Europeia hateten, enkontru ne'e Importante tebtebes katak Timor-Leste tenke halo negosiasaun ho nasaun membru ASEAN sira hotu atu tama hanesan membru.

"Atu tama hanesan membru Timor-Leste tenke negoseia ho sira no sasán ne'ebé mai husi li'ur tama Timor sira selu taxa ka lae no selu hira no oportudade sasán ne'ebé sai husi nasaun seluk mós hanesan. Tenke halo negosiasaun atu oinsá mak ema husi Timor ba mai bele halo serbisu iha nasaun sira hotu iha rejiaun ASEAN nian," nia dehan.

Timor-Leste ho apoiu husi Sentru Komérsiu Internasionál liu hosi projetu “Apoia Integrasaun no Komérsiu Rejionál” finansia husi UE durante tinan tolu, avansa daudaun ninia esforsu sira ba prosesu negosiasaun adezaun nian.

Dezde simu roteiru objetivu bazeia ba kritériu iha Simeira ASEAN nian iha Labuan Bajo, Indonézia, iha Maiu 2023, governu TL prepara ho intensivu nia prontidaun no kumprimentu atu prienxe kritériu sira-ne’e no estabelese ona prazu ida ba TL atu atinje kritériu sira ne’e metas sai membru kompletu ASEAN nian iha 2025.

Atu kumpre períodu tempu ne’ebé espesifika ona, governu TL tenke kumpre instrumentu legál hotu-hotu ne’ebé trasa ona iha prioridade dahuluk iha momentu adezaun nian.  

Espesifikamente kona-ba Pilar Ekonómiku (AEC), husi akordu ASEAN hamutuk 66, iha akordu ASEAN prinsipál tolu (3) ne’ebé tenke negosia ho Estadu Membru ASEAN: ATIGA, AFAS/ATISA/MNP no ACIA.   Entaun, presiza esforsu no preparasaun barak.

Iha supervizaun MNEK, liu husi Vise Ministériu Asuntu ASEAN nu’udar Xefe Negosiadór, hanesan regula iha Rezolusaun Governu númeru 15/2024, hala’o ona konsulta téknika oin-oin ho parte relevante hotu.  Ministériu no Ajénsia Governu sira iha preparasaun oferta asesu merkadu Timor-Leste bazeia ba AFAS/ATISA/MNP no ACIA molok kontinua negosiasaun.

Liu husi koordenasaun jerál MNEK no fasilitasaun ho apoiu ITC, Ministériu no Ajénsia relevante sira fornese ona sira-nia resposta ida-idak kona-ba Setór Servisu la Komprometidu AFAS nian.   Resposta sira ne’e kobre ona setór servisu importante sira no, aleinde kompromisu sira TL nian ne’ebé halo tuir OMK, GATS, tulun ona peritu servisu xave sira hodi dezeña Oferta asesu ba Merkadu inisiál tuir AFAS/ATISA/MNP.  

Entretantu, kona-ba ACIA, peritu jurídiku ida mós daudaun ne’e ajuda hela Governu TL hodi halo auditoria ba rejime regulatóriu naun servisu molok dezenvolve lista Rezervasaun ACIA Timor-Leste.

Tanba ne’e, MNEK hala’o hela workshop ne’e ho Ministériu no Ajénsia Governu relevante sira hotu hodi halo revizaun ba Oferta Asesu ba Merkadu Inisiál TL nian tuir AFAS no halo revizaun ba avaliasaun regulatória sira kona-ba rejime naun-servisu hodi dezenvolve lista rezervasaun ACIA TL nian.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV