Komunidade Markoni, Domingos Simões dezafia Ministériu Justisa atu sobu lutu ne’ebé kompaña harii ona.
“Husu ba Ministériu Justisa tempu badak nia laran tenke sobu lalais lutu ne’ebé daudauk hale’u hela rai ne’e,” dehan nia liu husi konferensia imprensa iha Klinika 333 nia oin, Kinta (22/09).
Iha fatin hanesan, Koordenador Rede ba Rai, Hortencio P. Viera husu ba individu ne’ebé sei hakarak kontinua levanta rai ida ne’e hanesan rai privadu atu lalika halo teatru tanba estatutu rai ne’e klaru katak rai ida ne’e estadu nian.
“Konforme istoria ne’ebé mak komunidade hato’o hahú kedas tinan 1999 laiha atividade ruma iha rai ida ne’e. Uluk komunidade balun tenta atu mai halo negosiu iha fatin ne’e, maibé tanba konsiente katak rai ne’e dominiu públiku estadu nian entaun lakohi kontinua utiliza rai ne’e ba interese privadu,” katak nia.
Maibé semana rua liu ba, nia dehan, komunidade hakfodak bainhira ema balun hatete rai ne’e sira nian, no lori empreza mai halo konstrusaun.
Tanba ne’e, komunidade hamutuk ho Rede ba Rai kontinua ejize ba estadu atu fó fila fali estatutu rai ida ne’e tuir rejieme espesial númeru 13/2017, tanba estadu de’it mak iha poder atu administra no jere asuntu públiku, laiha ema privadu no kompaña mak mai atu hatete ne’e sira nian.
Advogadu Rede ba Rai, Julio da Silva hatete, advogadu husi kompaña no advogadu ema ne’ebé konsidera hanesan rai-nain deklara katak iha tinan 2014 sira halo levantamentu kadastru iha CNC hafoin ida ne’e estadu mos halo reklamasaun.
“Ita liga ba deklarasaun ne’ebé hasai husi advogadu parte rua ne’e nian, katak MJ halo ona rekoñesimentu ba iha sira-nia direitu, maibé agora tuir lei númeru 13 ema ne’ebé atu halo deklarasaun katak rai ne’e atu sai ninian tenke iha provas dokumentu, ezemplu iha dokumentu rekoñesimentu anterior, tempu Portugues nian mak aforamentu.”
“Iha aforamentu ne’e rasik pontu tolu ne’ebé sai importante mak, pontu primeiru albara da konseisaun, direitu ne’ebé hakekrek iha albara da konseisaun ne’e labele halo transferensia ka alineasaun, ne’e signifika, ema ne’ebé mak hakerek naran iha dokumentu refere kuantu nia laiha ona, labele tuun automatikamente ba nia RDR, nao ser nia tenke halo pedidu ka rekerimentu ba estadu Portuges atu atribui fali titlu ba nia,” nia esplika.
Alende ne’e, iha tempu Indonezia nian, direitu sekundariu mak bolu Hak Guna Usaha no Hak Guna Bangunan, bainhira iha direitu sekundaria sira ne’e tenke presene kriteriu ba elementu tolu iha lei númeru 3/2017.
Nia esplika, kriteriu hirak ne’e maka; ema tenke sidadaun Timor-Leste, tuir sidadaun refere tenke iha pose atual katak nia mak uza rai ne’e, alende ne’e tenke iha pose duradura durante tinan 20 ba leten, bainhira halibur ona rekezitus tolu ne’e, bele iha ona rekoñesimentu husi estadu hodi sai na’in ba rai.
Maibé ida ne’e mós la’os automatikamente, tanba iha lei rezime espesial mós hatete katak, bainhira rai ne’ebé mak ho nia distansia sukat husi tasi-ibun mai iha rai maran metru 50 ne’e konsidera nu’udar dominiu públiku estadu nian.
“Entau ida ne’e signifika mesmu ema ne’e sai na’in ba rai no prense rekezitus saída de’it, laiha direitu ba rai refere, tanba ne’e autoatikamente tama iha dominiu públiku estadu, se provas katak nia mak na’in duni, hetan indeminizasaun maibé la fó direitu,” nia dehan.
Tan ne’e, nia dehan, haree ba sitausaun sira ne’e desizaun ne’ebé Ministru Justisa anterior fó sai viola lei númeru 13, tanba MJ laiha kompetensia atu deside kona-ba disputa rai ne’ebé mak iha.
“Ita haree ida ne’e halo tuir de’it sira-nia interese no la la’o tuir lei. Agora pergunta ba ita hotu mak ne’e, tanba sa mak MJ anterior ne’e foti desizaun hodi fó rai ne’e ba ema privadu ne’e? ami Rede ba Rai deskonfia Ministru Anterior sai rede ba mafiozu nian, ida ne’e sai preokupasaun, ida ne’e hanesan dezastre boot ida ba estadu,” deklara nia.
Tanba ne’e, husu ba ema hotu atu matan moris no neon na’in nune’e estadu mós labele loke dalan ba ema dalan ne’ebé la loos hodi privatiza fali sasan estadu nian ba sira-nia interese privada.
