Ministru Jeronimo hato’o kestaun ne’e relasiona ho aujensia na’in ba media imprime boot lima, Suarta Timor Lorosa’e (STL), Timor Post, Grupo Media Nasional (GMN), jornal INDEPENDENTE, no Business Timor, iha konferensia hili reprezentante na’in ba media iha Konsellu Imprensa ne’ebé KI organiza iha Tersa (15/09).

Ministru ne’e dehan, bainhira iha situasaun ruma mosu media no KI presiza ko’alia ba malu hodi rezolve, no hanesan governu lakohi atu intervene direita, no husu atu serbisu hotu la’o tuir padraun regra ne’ebé mak iha.

“KI mak tenke pro-ativu atu haree tuir sira-nia regras ne’e loos hotu ona, ha’u labele ba intervene fali. Ba Konsellu Imprensa ha’u husu sira atu halo sira-nia funsaun loloos bazeia ba lei, halo funsaun hotu-hotu bazeia ba lei, atu nuune’e bele garante hotu-hotu ninia partisipasaun, hotu-hotu ninia hakarak hamutuk eleva ita-nia profisionalizmu, media, media na’in sira, ne’e mak ha’u hakrak estabelese regra sira ne’e loloos, halo tuir de’it saida mak lei karik presiza interpretsaun ruma, presiza atu kombina malu halo didi’ak atu hetan consensus,” dehan nia iha palasiu governu, Kuarta (16/09).

Kona-ba nia la marka prezensa iha konferensia ne’ebé KI organiza, Ministru ne’e dehan, tanba nia iha serbisu barak ne’ebeé presiza halo.

“Dadersan ba Parlamentu no loraik lori (proposta) orsamentu ba Parlamentu no enkontru ho Prezidente Parlamentu Nasional nian no vise parlamentu sira, ne’ebé fahe tempu la to’o,” dehan nia.

Molok ne’e, na’in ba media imprime boot lima ne’ebé eziste iha Timor-Leste, hanesan STL, Timor Post, GMN, Business Timor, no jornal INDEPENDENTE, deside la partisipa iha konferensia hili reprezentante na’in ba media iha Konsellu Imprensa.

Desizaun husi na’in ba media lima ne’e la partisipa ho razaun Konsellu Imprensa (KI) la konsidera karta ne’ebé Asosiasaun Nain ba Media (ANM) aprezenta ona ba KI iha tempu hirak liu ba relasiona ho lakunas balun ne’ebé KI presiza tau atensaun no hadia.

ANM nu’udar asosiasaun ne’ebé na’in ba media imprime sira hanesan STL, Timor Post, GMN, INDEPENDENTE, no BT, harii ho objetivu atu sai nu’udar mahon ida hodi hato’o hanoin ka opiniaun ba politika ka programa ruma relasiona ho asuntu media nian.

Sekretáriu jerál  ANM, José Sarito Amaral hatete, ANM deside la partisipa iha  konferénsia ne’ebé KI realiza hodi hili reprezentante na’in ba media ba KI tanba molok ne’e ANM iha ona pozisaun ne’ebé klaru liu husi rekomendasaun ne’ebé hato’o ba Ministru Asuntu Parlamentar no Komunikasaun Sosial (MAPKomS), Parlamentu Nasionál (PN), no KI.

Maske ANM hato’o ona ninia karta, maibé KI la hatudu ninia vontade hodi koopera, tan ne’e KI realiza konferensia hodi hili reprezentante nain ba media atu ba tuur iha KI.

“Sira (KI) realiza duni konferénsia ne’e hatudu katak KI la konsidera ami-nia karta ne’ebé foin lalais ami hato’o. Iha karta ne’e ami-nia pozisaun klaru, katak buat balun sala tiha ona, prosesu (hili reprezentante jornalista) iha asosiasaun jornalista sira hamosu ona konflitu balun entre TLPU ho AJTL, konflitu ne’e afeta mós ba asosiasaun nain ba media,” dehan Sarito, Tersa (15/09).

Sarito esplika, tuir ANM iha iregularidade ne’ebé KI komete, tanba prosesu balun la tuir lei komunikasaun sosial.

Aleinde ne’e, nia hatutan, regulamentu ka rejimentu ba konferénsia ne’ebé KI estabelese la rigorozu no hamosu dezintendimentu entre instituisaun media antigu no foun.

ANM, nia dehan, hakarak iha regulamentu ida rigor atu bele halo selesaun ne’ebé di’ak ba orgaun komunikasaun sosial sira, entre media eletrónika no imprime, katak la’os media foun ne’ebé laiha konsisténsia mós partispasa.

Sarito mós koalia kona-ba konferensia ne’ebé KI organiza hodi hili reprezentante jornalista ba KI husi AJTL no TLPU.

Nia hatete, maske problema ne’e la’os problema ANM nian, maibé tuir ANM, loloos konferensia ne’ebé KI organiza hamutuk ho TLPU no AJTL atu hili reprezentante jornalista, maibé realidade hili fali reprezentante asosiasaun.

“Realidade akontese asosiasaun mak hili nia ema, realidade ida tan mak hili ativista ida (reprezenta jornalista) ba KI,” dehan nia.

Loloos, tuir nia, iha Lei Komunikasaun Sosial hatete, atu hili reprezentante jornalista ba tuur iha KI, tenke liu husi asembleia jerál ida ne’ebé jornalista rasik mak estabelese.

Ho lakunas hirak ne’ebé iha, nia afirma, ANM iha ninia karta rekomenda ba KI atu kansela konferensia ne’ebé halo tiha ona ba AJTL no TLPU hodi hadia iregularidade no dezintendimentu ne’ebé mosu ona entre asosiasaun jornalista sira, na’in ba media, no KI rasik.

Iha karta refere, nia hatutan, ANM mós rekomenda atu prolonga mandatu komisariu KI sira hodi bele fó biban ba sira atu buka solusaun ba problema molok realiza konferensia hodi hili membru KI foun.

Maibé realidade, iha Tersa (15/09) KI kontinua realiza konferénsia hodi hili reprezentante nain ba media.

“Ita halo konferénsia ne’ebé ho unsur kesengajaan,  nakonu ho lacunas, ita la rezolve, maibé tau tiha ba kotuk hodi avansa, hodi lori ita-nia interese ba iha konferénsia. Ha’u sente katak ita subar buat balun no ita lohi malu, ida ne’e sei fó impaktu ba ita-nia unidade atu dezenvolve media sira ba oin,” dehan nia.

Iha fatin ketak, na’in ba media online Tempo Timor, José Belo iha ninia intervensaun molok realiza konferensia deklara sente triste tanba nain ba media boot lima la hola parte iha konferensia ne’ebé KI organiza.

Tuir José Belo, bainhira nain ba media boot ne’ebé antigu ona la partisipa iha konferensia ne’e signifika iha buat balun ne’ebé naksalak.

“Iha situasaun ida ne’e ne’e presiza la’o tuir lei komunikasaun, katak órgaun komunikasaun sosial hili nia reprezentante ba iha Konsellu Imprensa, la’os mai husi media mais antigu ka media mais boot ka mai husi assosiasaun ida, maibé presiza respeita media boot sira ne’e.”

“Ba ha’u ladun kontente ho konferénsia ne’e, no ha’u retira husi konferénsia ida ne’e tanba ha’u labele konkorda ho konferénsia ne’e,” dehan José Belo iha Delta Nova.

Hafoin deklara kestaun ne’e, na’in ba media online Tempo Timor ne’e entrega mikrofone ba protokolu hafoin sai ba li’ur hodi sees an husi konferénsia refere.

Ba kestaun ne’e, Prezidente KI, Virgílio Guterres hatete, KI hato’o ona konvite ba nain ba media boot lima.

Nia hatete, konferensia ne’e realiza laos haree ba média ne’ebé kleur liu ka boot liu, maibé média sira ne’ebé priense ona kriteria no rejistu ona iha KI.

“Tanba haree ba lista prezensa media hamutuk 28, KI nia prosesu  kuandu maioria husi lista ne’e marka prezensa, konferénsia kontinua,  iha problema ruma akontese ne’e problema ita nian hotu, ita buka atu identifika oinsá atu rezolve, maibé ita labele nonok iha problema ida tenke husik problema seluk mosu tan ikus halakon ita-nia kapasidade atu rezolve problema hirak ne’e,” nia dehan.