Prezidente Parlamentu Nasionál, Aniceto Longuinhos Guterres Lopes informa, Parlamentu Nasionál (PN) hahú inisia projetu lei ida atu halo alterasaun ba lei númeru 8/2009, artigu 7, paragrafu 1, ne’ebé ejize prezensa minimu deputadu ¾ husi deputadu efetivu iha funsaun, ka ezije prezensa minimu deputadu 49 husi deputadu 65.
Iha projetu lei ne’e, PN hakarak muda fali deputadu prezensa ½ husi deputadu sira ne’ebé mak efetivu iha funsaun, signifika katak bainhira kourum iha ona deputadu 33 ba leten bele realiza eleisaun ba Komisariu Komisaun Anti Korrupsaun (KAK).
“Perese ohin ha’u baixa ba Komisaun A atu halo apresiasaun alterasaun ba kourum funsionamentu, projetu lei iha tiha ona ba alterasaun ida ne’e, baixa ohin ka aban, semana oin ami bele diskute no ami bele aprova ona,” dehan Aniceto iha PN, Kuarta (22/03).
Nia dehan, bainhira PR promulga alterasaun kourum eleisaun Komisáriu KAK ne’e sei hahú hikas prosesu hili Komisáriu KAK foun bazeia ba lei foun ne’e.
“Ami la muda buat seluk, ami muda de’it kourum atu hili, eleisaun Komisáriu KAK ne’e, funsionamentu kourum atu hili, se uluk lei dehan presiza minimu 49 deputadu prezensa, agora inisiativa foun ba alterasaun ne’e maioria absoluta de’it bele halo ona eleisaun Komisáriu KAK,” katak nia.
Signifika, nia hatutan, la presiza hein to’o 49 deputadu prezente, tanba se la’e orgaun estadu sira la funsiona tan de’it bankada balun iha interese partidaria ka kualker koiza hodi impede kourum ba hili Komisáriu KAK.
“Ida ne’e mak agora akontese, kuandu ajenda ba hili Komisáriu KAK nian, sira (Bankada CNRT) lakohi marka prezensa, sensaun plenária tomak, la’ós ajenda hili Komisáriu KAK de’it, maibé ajenda sira seluk mós sira la tama hotu, ida ne’e mak falta ne’e to’o, se ita kasar karik, ida ne’e boikota,” nia dehan.
Tuir loloos, Aniceto hatutan, labele hanesan ne’e, biar iha interese partidu nian karik, maibé tenke hahi liu interese estadu iha leten.
“Ho razaun ida ne’e mak parese deputadu sira halo inisiativa halo revizaun ne’e, dezde ke iha ona maioria absoluta prezentes bele halo ona eleisaun ba Komisáriu KAK, ida ne’e mak sira aprezenta, seidauk sai lei, tanba sei iha prosesu inisiu hela, plenária tenke aprova tiha lei inisiativu foun ne’e, depois Prezidente Repúblika promulga, ida ne’e mak foin sai lei, bele la’o tuir ida ne’e,” dehan nia.
Iha alterasaun ne’e, nia esplika, laiha kourum espesifiku, minimu maioria absoluta tenke iha.
“Se maioria absoluta ne’e 33 deputadu, deliberasaun 33 minimu, klaru ke tenke iha 33 votus atu pasa, maioria absoluta mak ne’e ona, se liu ida ne’e prezensa 34 ate 65 nafatin maioria absoluta.”
“Maibé labele limite tenke deputadu 49 prezentes, lei ida agora ne’e hanesan ne’e, agora atu hasai husi obrigatoriamente tenke 49 deputadu ne’e, afinal apenas Komisáriu ida atu eleitu ne’e maioria absoluta de’it, maibé prezentes ne’e mak 49.”
“Prontu, se sira la konkorda mai vota kontra de’it too, lobby ba, lobby mai, vota kontra, ida ne’e atu ita haree fali seluk, agora haree ajenda ne’e la tama tiha depois liu ba fali ajenda seluk mós la tama,” dehan nia.
Iha fatin hanesan, Deputada Bankada CNRT, Carmelita Caetano Moniz hatete, alterasaun ne’e konforme maioria.
“Tanba sira iha maioria sira halo de’it ba, ita hotu-hotu halo de’it prosesu normal, tanba ita tau 4/3, tanba ita tenke hili ema ida ne’ebé iha lejitimidade politika forte.”
“Tanba ida ne’e haree kredibilidade, lejimidade politika ida ne’ebé ke forte hodi nune’e nia assume nia kargu ne’e atu nakonu imparsialidade ho independensia, atu haree kona-ba kazu korrupsaun, tanba kazu korrupsaun ne’e krime sistematiku.”
“Entaun atu haree kazu korrupsaun krime sistematiku la’os fasil, tanba ne’e presiza konsensus iha forsa politika ida ne’ebé boot hodi nia ezerse nia funsaun mós nakonu ho fiar aan, garante nia independente no imparsialidade.”
“La’os ida maioria absoluta de’it, ita atu manan buat hotu, ida ne’e labele, se hanesan uluk ami halo ona maioria absoluta de’it, tanba lei ne’e uluk aprova CNRT nia ukun, maibé ami lakohi, ami dehan atu sai Komisáriu KAK ida tenke ema ida ne’ebé iha lejitimidade boot husi reprezentante povu sira, ida ne’e mak ami-nia hanoin,” dehan nia.
Maibé, nia hatutan, se sira hakarak altera ba sira-nia gostu, tanba de’it defende ema ida, sir abele halo.
“Sira iha maioria, sira bele halo ba, tanba ami lakohi. Ami lakohi enfrakeza instituisaun ida ne’ebé tenke garante independensia ho nia imparsialidade ne’e, ami lakohi politiza no enfrakeza, ida ne’e mak espiritu partidu CNRT nian ne’ebé mak transforma mai ami deputadu bankada CNRT,” nia dehan.
