Maski kustu ba reabilitasaun ne’e boot, maibé Governu hasai fali ona polítika foun hodi muda fali naran ba Jardín Sebastião Gomes. Signifika plaka 12 Novembru sei hasai husi fatin ne’e.

MTKI deside ona muda naran hafoin hala’o diskusaun ho Komité 12 Novembru nian hafoin hetan kritika makaas.

“Ami hetan ona solusaun liuhusi diskusaun no Governu rona preokupasaun Komité 12 Novembru atu altera no muda naran 12 Novembru Motaél ba Jardín Sebastião Gomes,” Ministru Turizmu Komérsiu No Indústria(MTKI) interinu, Fidelis Magalhães Leite, iha Edifísiu Ministériu Finansas, Ai-Tarak Laran, horisehik.

Nia dehan, orienta ona ekipa Diresaun MTKI atu koordena ho kompañia hodi troka naran “12 Novembru Motaél” ba “Jardín Sebastião Gomes Motaél”.

“Ha’u orienta ona atu tempu badak muda naran ne’ebé kompañia konstrui ona hodi tau fali naran “Jardín Sebastião Gomes Motaél”, tenik nia.

Fidelis hateten, kona-ba preokupasaun Estátua Monumentu 12 Novembru sei rona fali preokupasaun ne’e husi Komité 12 Novembru, maibé sei trata faze-pur-faze.

Iha fatin hanesan, Prezidente Komité 12 Novembru, Gregório Saldanha, agradese tanba Governu ho fuan boot rona preokupasaun K12N hodi muda naran Jardín Motaél ba “Jardín Sebastião Gomes”.

“Ne’e atu hatuur istória ho loos no iha fatin atu jerasaun foin bele hatene no aprende”, tenik nia.

Konstrui ho Kustu Rihun $95

Prosesu reabilitasaun Jardín ne’ebé tuir estimasaun Ministériu Turizmu, Komérsiu no Indústria (MTKI) gasta osan hamutuk USD $95.400. maski nune’e, kustu ne’e seidauk inklui ho kuda ai-funan no ai-horis sira seluk.

Antes ne’e, Diretór Dezenvolvimentu Turístiku MTKI, Júlio Ximenes hateten, reabilitasaun Jardín Motaél la'ós projetu emerjénsia ba selebrasaun Loron Konsulta Populár, maibé projetu planeadu MTKI nian.

“Ne’e planeadu ministériu nian rotinamente, maski besik ona loron boot atu hotu ou la hotu la’o nafatin, ami la’o nafatin (ho) ami-nia planu, (maibé) tanba loron 30 (Agostu) ne’e hakarak iha mudansa uitoan mak komesa la’o daudaun,” dehan nia.

Tanba la'ós kategoria projetu emerjénsia, Diretór ne’e dehan, projetu ne’e labele termina 100% iha 30 Agostu, tanba sei presiza halo serbisu ki’ik sira tuir tempu ne’ebé mak iha.

“Ministériu entrega jardín ne’e ba kompañia halo manutensaun durante fulan tolu nia laran,” dehan nia.

Durante ne’e, Diretór ne’e hatete, MTKI halo koordenasaun verbalmente ho Ajénsia Dezenvolvimentu Nasionál (ADN). Bainhira projetu ne’e remata mak foin entrega ba ADN.

Nune’e, Responsavel Kompañia Algis Engineering Construction Unipesoal, Jaulino da Cruz dehan, durasaun ba projetu reabilitasaun Jardin 12 Novembru durante fulan tolu nia laran.

"Obra ne'e ami sei serbisu durante fulan tolu nia laran. Ami serbisu hahú husi loron 7 Agostu 2019 no sei remata iha fulan-Outubru," dehan Jaulino.

Molok ne’e, Diretór Jerál ADN Samuel Marçal deklara, parte ADN laiha informasaun kona-ba reabilitasaun Jardín Motaél.

“(Projetu) Motaél husu ba Ministériu Turizmu mak halo preparasaun iha ne’ebá, ha’u rona de’it katak serbisu la’o la di’ak, maski seidauk ba,” nia hatete.

Entretantu, Diretór Kompañia Algis Engineering Construction Unipesoal Lda, Agostinho Alves, ne’ebé implementa projetu Jardín Motaél, hatete, projetu ne’e tama iha pakote loron 30 Agostu ho kategoria emerjénsia.

“Horisehik (13 Agostu 2019) mak ami foin asina tenderizasaun nian, tuir loloos projetu ne’e sei remata molok 30 Agostu ne’e, maibé tarde uitoan ona tanba prosesu dokumentu sira hanesan administrasaun sira ne’e mak tarde,” deklara Diretór ne’e.

Iha 13 Agostu, Xanana Gusmão halo mós vizita ba Jardín 12 Novembru hodi haree rasik implementasaun projetu refere.

Hafoin vizita Xanana ne’e, nia dehan, iha mudansa balun ba dezeñu, nune’e nia parte sei hein koordenasaun entre ADN ho MTKI hodi halo klaru dezeñu ne’ebé iha.

“Dezeñu sira ne’e klaru ona mai ami mak foin kontratór bele ezekuta ka hala’o serbisu loloos,” dehan Agostinho.

Diretór ne’e dehan, nia parte hein koordenasaun entre ADN ho MTKI tanba lakohi atu sai vítima bainhira implementa projetu ne’ebé la tuir governu nia hakarak.

“Ami ta'uk bainhira serbisu ne’e la’o tiha depois mak sira mai haree dehan sala fali karik ne’e ami kompañia mak sai fali vítima ba ida ne’e tanba ne’e mak ami hein sira”.

Tuir BoQ (Bill of Quantities) ne’ebé kompañia asina, Agostinho dehan, totál orsamentu ba projetu ne’e hamutuk rihun $95.400.

“Maibé parte MTKI ho ADN sei koordena hela tanba orsamentu hirak ne’e sei tuir fali ba mudansa dezeñu ne’ebé sira halo,” informa nia.

Diretór ne’e hatutan, dezeñu ne’ebé molok ne’e MTKI prepara ho emerjénsia de’it tan ne’e iha buat barak mak presiza atu hadi'a.

“Buat barak que ami sei ko’alia ho sira para haree tuir sasán sira ne’e tanba ita hakarak jardín ne’e sai di’ak no iha kualidade, tanba Maun Boot Xanana dehan labele gasta osan para halo hotu tiha depois la kleur sobu fali, hadi'a hela de’it, tanba ne’e kuandu hadi'a ona ne’e tenke ho kualidade di’ak atu ita labele sobu fali iha tempu ruma,” dehan nia.

Kuda Aifunan

Entretantu, responsavel ba Kompañia Salva Putri Pratama, Kusbari, ne’ebé responsavel ba prosesu kuda ai-funan no ai-horis iha Jardín 12 Novembru hatete, nia parte hetan kontaktu hodi kuda ai-horis no tenke remata molok 30 Agostu.

Ba serbisu ne’ebé nia kompañia halo, Kusbari dehan, laiha kontratu tanba tenke duni tempu.

“Ba orsamentu mós seidauk hatene klaru tanba urjente, remata mak foin hatene loloos,” dehan nia.

Maski nune’e, Kusbari hatete, nia parte sei esforsu an atu molok tama 30 Agostu, serbisu ne’ebé nia parte halo sei remata.

“Hein de’it atu kuda ai-funan, no ai-horis boot sira ne’e falta huun neen mak seidauk kuda,” dehan nia.