Tuir Xanana, desizaun ne’ebé TR foti hodi indefere petisaun CNRT nian hatudu katak pilar haat estadu Timor-Leste nian nakdoko hotu ona.
“Ita hein katak justisa bele airin ida ne’ebé metin uitoan, mais justisa mós hatudu ona katak ita atu la fiar tiha ba leis. Partidu CNRT respeita no hakruuk tebes (ba) juiz sira, mais ho sira-nia (desizaun) hatudu mai ami, lei iha Timor mak ami la fiar tiha ona,”dehan Xanana liu husi fonferensia impresa iha sede CNRT Bairo dos Grilhos, Sabado (23/05).
Xanana dehan, hafoin KHUNTO sai, CNRT hakerek ba TR hodi haree aktu ne’e viola lei ka lae.
Maibé, nia dehan, resposta husi TR hatudu katak lei partidus politikus la vale.
“Atu dehan katak tuir ita-boot (juiz) sira-nia esplikasaun ami hare’e katak afinal artgiu 9 lei partidu politikus ne’e la vale, letra morta. Tanba lei partidu politikus artigu 9 iha númeru 1 katak ezije atu halo konferensia ka kongresu, númeru 2 katak asosiasaun hotu-hotu tenke tuir lei ne’ebá, númeru 3 katak partidu ida labele pertense ka tama iha aliansa rua.”
“Maibé Tribunál Rekursu hakerek mai dehan katak ne’e laiha, katak iha lei ezije bainhira estabelese tenke iha kongresu, mais atu sai ne’e laiha problema, ne’e ida-idak nia hakarak de’it. Ho tanba ida ne’e mak vigor ona regras jeral, hakarak sai, sai de’it”.
“Ita la fiar tiha lei, laos la fiar juiz sira, tanba sira mesak matenek, mais ita mak la fiar tiha ona lei, tanba afinal lei sira ne’e hakerek hela de’it, mais la valee,” deklara Xanana.
Kona-ba plataforma entre FRETILIN ho PLP, Xanana dehan, tanba plataforma la temi iha lei, entaun la presiza kongresu no la presiza konferensia.
“Ne’e mós halo atu la fiar ona lei sira, susar tebes,” dehan nia.
Xanana mós lekar resposta TR nian ba karta husi Prezidente Parlamentu Nasionál Arão Noe Jesus Amaral.
Tuir nia, iha karta ba TR, Prezidente PN fó hatene ba sira atu halo deklarasaun inkonstitusionálidade ba asaltu no hada’u meza Parlamentu Nasionál. Maibé, iha TR ninia resposta husu fali lejitimiade ba rekerente Arão Noe.
“Katak Tribunál Rekursu sei buka hatene, momentu hakerek, haruka surat mai Tribunál Rekursu ne’e (Arão) sei Prezidente Parlamentu Nasionál ka depois. Se depois, Arão Noe la’os Prezidente Parlamentu Nasionál ona.”
Maibé, Xanana dehan, karta ne’ebé Arão haruka ba TR ne’e atu husu karik iha violasaun rejimentu PN momentu sira hada’u-malu meza PN.
“Maibé Tribunal Rekursu dehan la’e. Arão Noe haruka surat ba ne’e laos Prezidente Parlamentu Nasionál ona, tanba Prezidente Parlamentu Nasionál eleitu iha tiha ona. Ida ne’e hatudu lei nia folin to’o iha ne’ebé. Ha’u ba asaltu uma ida, ha’u duni tiha uma-nain sai, ha’u hela tiha uma ne’ebá, agora uma-nain hela iha li’ur, nia ba keixa iha Tribunál Rekursu, mais Tribunál Rekursu dehan ‘o nia keixa ne’e o sei uma-nain ka laiha ona’, tanba sira duni tiha ona ha’u ba li’ur entaun la vale ona. Tanba agora sira mak hela ona uma ne’e, sira mak uma-nain ona.”
Ho desizaun hirak ne’e, Xanana deklara, CNRT sei defende Estadu Direitu Demokratiku no kontinua nafatin hatudu ba mundu katak CNRT sei defende Estadu Direitu Demokratiku.
“Agora mós mosu ona liu husi ami-nia advogadu Manuel Tilman simu ona katak petisaun ne’ebé ami halo ba Tribunál Rekursu ne’e, la vale hotu. Ita-nia Estadu Direitu Demokratiku atu ba ne’ebé? tanba ne’e mak CNRT hakarak reafirma, maluk CNRT no militantes CNRT nian hotu kalma ho hanoin nafatin katak ita defende lia loos no ita sei defende Estadu Direitu Demokratiku,” dehan nia.
Sei Halo Ezame Konsensia
Ho problema hirak ne’ebé mosu daudauk ne’e, Xanana dehan bainhira surtu Covid-19 remata, CNRT sei realiza konferensia ida hodi halo ezame konsensia.
“Ami sei halo konferensia ida par haree ba partidu rasik, par hanorin uitoan ami-nia militante sira katak, konstitusaun, prinsipius no objektivus partidu nian, ita hotu tenke kaer metin nafatin hodi bele lao, lae ita hanesan namlele, halai ba, halai mai, nune’e hela de’it,” dehan nia.
