FRETILIN Hakarak Haree Polítika Governu Solusiona Foos • Rekursu Ikus Halo Manifestasaun Featured

By Ekipa INDEPENDENTE Outubru 11, 2023 1022
Fos Rai ne'ebe iha Armajen CLN. Foto:Media MCI. Fos Rai ne'ebe iha Armajen CLN. Foto:Media MCI.

DILI: Bankada Frente Revolusionáriu Timor-Leste no Independente (FRETILIN) hakarak haree polítika governu dasia atu fó solusaun ba kestaun foos iha Proposta Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2024.

Xefe Bankada Fretilin, Aniceto Longuinhos Guterres Lopes hateten, atu labele repete situasaun kona-ba presu foos, governu presiza iha polítika para atu fó solusaun.

"Iha Orsamentu Jeral Estadu 2024 ita haree took governu ninia polítika para fó solusaun ba problema hanesan ne'e (presu foos), para labele repete. See iha Indonezia ema nia produsaun rai-laran di'ak, maibé sira sei iha problema, satán ita nia produsaun ida ki'ik liu," dehan nia, iha PN, horisehik.

Kona-ba governu fo subsídiu importador, nia dehan, ne'e nu’udar polítika ida husi governu atu responde ba presu foos, maibé see husu Bankada FRETILIN ninia opiniaun, ida ne'e polítika ne'ebe sala.

Tanba, atu rezolve problema ne'e, governu presiza insentiva seitor agrikultor sira,  par agrikultor sira aumenta sira-nia produsaun iha rai laran.

Nia hatutan, Iha mandatu oitavu governu nian, konsege halo polítika sesta bázika ne'e par atu insentiva agrikultor sira atu prodús.

Maibé, programa sesta bázika ne'e (governu-dasia) hasai hotu, entaun atu halo polítika saida tán atu rezolve presu foos, so par atu fo subsidia ba malu.

Maski governu halo subsidiu ida ne'e hodi hakmaan Kompaña sira nia difikuldade, maibé ne'e la rezolve problema ida.

Tanba ne'e, ba oin presiza haree, tanba foos iha rai-liur mós folin sa'e hotu ona, see sa'e ona, seidauk tan espekulasaun no manipulasaun husu kompaña importadór sira.

Nia hatete, iha Indonezia komesa mosu mafia foos no governu la konsege kontrola, foos sa'e tan de'it. Entaun iha Timor ne'd, situasaun bele pior liu tanba produsaun rai laran menus.

"Hare oituan loos la to'o para atu konsumu, ho kondisaun bailoron sei naruk tan, ne'e ita nia situasaun bele enfrenta pior liutan, e polítika sira hanesan ne'e ita la rezolve problema, ga osan subsidia kompaña maibé la konsege rezolve,"katak nia.

Fatin Hanesan, Vise Xefe Bankada CNRT, Patrocinio Fernandes hateten, buat ne'ebe Bankada FRETILIN preferee ne'e hakarak ba ne'ebá (insentivu agrikultór), maibé atu haree kona-ba situasaun pais nian, situasaun ekonómia no sosiál, ne'e governu mak halo polítika, konserteza governu identifika prioridade saida mak merese par governu bele fo subsídiu.

"Ne'ebe pertinente preokupasaun bankada FRETILIN nian prefere liu ne'ebá, mais sirkuntansia aktuál, ne'e rekomenda katak governu hakarak atu fo uluk subsídiu ba ida ne'ebá (kompaña importadór foos),"katak nia.

Rekusu Ikus Mak Manifestasaun

Entretantu, sosiédade sivil husi Asia Justice And Rights (AJAR) konsidera folin foos kontinua sa'e rekusu ikus mak halo manifestasaun hasoru governu, maibé agora sei iha oportunidade no vontade atu ko'alia ba malu.

Peskizadór AJAR, Inocencio de Jesus Xavier hateten, to'o agora hanesan konsumidór ba foos, foos folin la tun, foos folin kontinua ho $18, 50 ne'e kllograma 25, balun 20 kilograma ne'e $15 hanesan ne'e no situasaun sira ne'e maski governu halo intervensaun subsidiu $12 pur saka, maibé to'o agora foos ne'e hein hetan iha merkadu.

Nia hatete, la konkorda atu governu fó subsidiu ba kompañia importadór sira, kada kompañia importadór tokon $4 nusa la tau tokon $4 ba hasa'e produsaun agrikola depois la indepedénsia ba importasaun.

Tanba subsidiu la pódia fó ba kompañia, di'ak liu fó ba povu kuda na'in sira ida ne'e sei apoiu di'ak liu tan kapasidade produsaun povu agrikultór sira kuda barak liu tan. Maibé subsidiu ne'e bainhira, nune'e tuir AJAR orsamentu jerál estadu ne'e atu hamoris de'it kompañia sira, povu kontinua moris mizeravel nia laran, no governu labele fó subsidiu ba kompañia, fó subsidiu ba tempu badak nia laran aseita.

Mas governu tenke hanoin ona atu fó subsidiu ba agrikultór sira atu kuda no hakiak, hadia ita nia irigasaun sira. Hanesan, Sekretáriu Estadu Kooperativa organiza kooperativa atu bo'ok an maka'as liu ho insentiva sira depois nune'e iha ona produsaun as nune'e bele sosa ona produtu rai laran ho presu ne'ebé iha, se la kontinua investe ba agrikultór ita lori dezastre ba rain.

"Manifestasaun ne'e buat ida rekursu ikus, agora ita sei iha oportunidade vontade atu ko'alia ba malu, só to'o tempu ruma labele dala ikus liu mak manifestasaun hasoru governu. Tanba manifestasaun ne'e tenke mobiliza rekusu, responsablidade buat bara-barak, dala-ruma ema bele politiza ita nia asaun ne'e dala ruma ema hanoin ita ne'e mai husi partidu A ka B buat sira ne'e hotu. Agora manifestasaun ne'e direitu konstituisionál ida ne'e nu'udar rekusu iksu," dehan Inocencio.

Iha fatin ketak, Koordenadór Relasaun Komunidade husi Luta Hamutuk, Augusto Monteiro hatete, governu tau ona iha asaun, maibé ninia intervensaun ne'e seidauk responde saida mak povu ne'e nia esperansa ba governu ida ne'e.

Maibé, governu mós seidauk hatene katak mais menus Timor ne'e mais menus foos tonelada hira bele responde sidadaun ninia preokupasaun. Hanesan iha Vikeke faan ona, ne'e bele responde ona seidauk, tanba haree hanesan iha Dili foos folin nafatin hanesan foos Beras Wangi uluk ne'e 15 killograma ne'e $12 agora $15.

Nia esplika, Governu foti asaun mas seidauk resolve saida mak ema hotu-hotu hein, no kualidade mós tenke kestióna labele hanoin atu resolve problema mas kualidade foos ne'e depois sosa tiha la han ne'e mós problema.  Seidauk responde ho tuir ema hotu-hotu nia esperansa, kualidade mós importante.

"Ita tenke haree ninia prosesu hotu, ida ne'e hanesan programa ida tanba foos hatama mai ne'e importadór sira mak hatama mai, nusa mak la fó subsidiu ba povu atu povu sosa de'it foos karon ne'e duké fó fali ba importadór ne'e fó bosu ba importadór sira. Atu resolve foos mas sira iha serteja bainhira mak sasán sira folin tun, ida mak lei tributária ne'e tenke implementa ona," haktuir nia.

Rate this item
(0 votes)
Last modified on Kinta, 12 Outubru 2023 17:00

Independente Digital TV

Tuir ami iha Twitter

Kalendariu Notisia

« September 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
            1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29
30