Diretór Ezekutivu AJAR José Luis Oliveira dehan, nia parte apresia ho planu Ministériu Justisa tanba daudaun ne’e konseitu prizaun laos kastigu, maibé reabilita ema nia komportamentu.

“Iha konseitu antigu ita bolu kastigu hodi haterus ema atu nia bele kasu fali fali nia sala ne’ebe mak haterus ema seluk, maibé agora daudauk konseitu prizaun ne’e konseitu reabilitasaun atu reabilita ema-nia komportamentu,” dehan Luis Oliveira iha nia knar fatin, Sesta (30/07).

Tan ne’e, nia hatutan, labele tanba ema ida tama prizaun, halakon mós sira-nia oportunidade atu dezenvolve an.

“Ami hanoin ida ne’e ideia no palnu di’ak ne’ebe ami espera katak iha tempu badak Ministériu Justisa bele dezenvolve sistema sira iha sebisu prizionais, tanba lei preve ona kondisaun ba sira ne’ebé mak iha komportamentu di’ak, par sira hakarak partisipa iha eskola sira bele tuir,” dehan nia.

Defaktu, tuir nia, daudauk ne’e iha prizioneiru balun ne’ebé kontinua ninia estudu iha prizaun laran, maibé ne’e ba elite de’it.

“Agora dadaun eis Ministru Edukasaun Señor João Cancio nia iha prijaun hela iha Gleno, maibé nia tuir hela programa Doutoramentu iha Universidade ida iha Portugal ne’ebá, ninia dosente ida mós perna mai fó konsultasaun ba nia iha prizaun,” nia informa.

Tuir nia, loloos, programa ida ne’e tenke oferese ba prizioneiru hotu-hotu hodi bele assessu la’os ba prizioneiru balun de’it.

Tanba, Luis Oliveira dehan, iha prizaun balun bainhira estudante balun kumpre ona metade pena prizaun no hatudu komportamentu di’ak, sira bele partisipa hodi kontinua sira-nia estudu.

“Iha tempu Indonezia nian, ami iha ne’e ami iha kolega ida, ne’e prizioneiru politiku maibé nia mós estudante iha Untim (Universitas Timor-Timur), iha momentu ne’ebá nia estuda iha sela laran maibé depois ami husu lisensa, nia mai tui ezame,” dehan nia.

Aleinde ne’e, nia dehan, iha mós prizioneiru politiku seluk ne’ebé hetan nafatin oportunidade hodi kontinua estudu mak Saudozu Fernando de Araoju Lasama.

“Kuandu nia (Lasama) tama prizaun iha Jakarta, sira fó mós oportunidade ba nia atu ba kontinua fali nia estudu iha Indonezia ne’ebá, loron husik hela nia, loraik nia fila fali mai iha prizaun,” katak nia.

Nia hatete, maske Indonezia ne’ebé konsidera hanesan halo violasaun ba direitus umanus boot ba TL, maibé sira aplika ona sistema Rejime Aberta, tanba sa mak TL nu’udar nasaun ida ne’ebé defende maka’as direitus umanus hodi hetan ukun an labele halo ida ne’e?.

“Tuir loloos ida ne’e mak tenke sai ona atensaun husi Ministériu Justisa, inklui mós halo edukasaun sivika atu ema bele respeitu lei sira ne’ebé mak vigora. Ida ne’e presiza tebes maibé, durante ne’e MJ la halo ida ne’e, depois mosu fali ho esbosu kriminalija difamasaun, ida ne’e buat ida ne’ebé mak la loos,” nia hatete.

Atu implementa Rejime Aberta ne’e, nia dehan, tenke hametin liu tan prosesu sira atu avalia komportamentu husi prizioneiru sira durante kumpre pena, atu nune’e baihira kumpre metade husi pena, nia iha direitu atu hetan livre kondisaun atu partisipa iha atividade sosial.

“Tanba ne’e presiza hametin mak mekanismu ba observasaun iha prizaun laran atu nune’e ema ida atu hetan direitu ka goza nia direitu atu ba eskola no serbisu tenke haree katak durante iha prizaun nia hatudu duni nia komportamentu katak nia arrepende duni ho hahalok sira ne’ebé nia halo no nia iha ona boa vontade atu muda no dezenvolve nia an ba iha edukasaun,” dehan nia.

Molok ne’e, Vise Minstru Justisa José Edmundo Caetano hatete, MJ iha planu atu iha futuru sei fó livre ba prizioneiru sira iha prizaun atu sai ba li’ur hodi serbisu no eskola.

Planu ida ne’ebé ho termu judisial nian bolu “Rejime Aberta” ba Prizioneiru sira ne’e MJ hahú hanoin relasiona ho espasu iha prizaun, liu-liu prizaun Bekora, ne’ebé hahú kloot ba beibeik.

"Ba futuru ita sei haree oinsa par aplika Rejíme Aberta ne'e hodi ema bele ba serbisu iha liur, bele tama mai fali kumpre pena prizaun. Oras rua nia bele ba iha li’ur serbisu, hanorin, eskola, labele buat hotu-hotu tau iha ne’e de’it depois sira-nia futuru la klaru," dehan Edmundo ba jornalista sira iha prizaun Bekora, Kuarta (29/07).